Svört skýrsla Boston Consulting Group

Vestræni áliðnaðurinn er líkt og staddur á hnífsegg. Upp virðist vera komin afar viðkvæm staða, sem skapar mikla óvissu. Um þessar ógöngur, sem áliðnaðurinn hefur reyndar fyrst og fremst sjálfur komið sér í, er fjallað í nýlegri skýrslu Boston Consulting Group. Skýrslan sú er til umfjöllunar hér:

Inngangur

Nú í vikunni birtist viðtal við forstjóra álvers Rio Tinto Alcan í Straumsvík. Þar lýsir forstjórinn þungum rekstri álversins og kvartar undan skattlagningu íslenskra stjórnvalda. Í vikunni birtist líka önnur öllu athyglisverðari frétt sem tengist íslenska áliðnaðinum. Hér er átt við það þegar tilkynnt var að bandaríska álfyrirtækið Alcoa yrði fjarlægt úr bandarísku Dow Jones vísitölunni (DJIA).

Af þessu tilefni má minna á að stutt er síðan höfundur þessa pistils nefndi það hér á viðskiptavef mbl.is að Alcoa kynni brátt að verða tekið út úr DJIA. Sú spá eða vangaveltur eru nú, um hálfum mánuði síðar, orðnar að veruleika.

Hjá Alcoa brugðust menn skjótt við. Og reyndu með fréttatilkynningu að sannfæra markaði um að þetta myndi í engu breyta möguleikum fyrirtækisins til að fylgja stefnu sinni. Það hlýtur þó að vera Alcoa talsvert áfall að vera kastað úr DJIA, eftir meira en hálfrar aldar sögu fyrirtækisins sem einn af hornsteinum Dow Jones vísitölunnar.

Í ljósi ofangreindra frétta af Straumsvík og Alcoa er áhugavert að velta fyrir sér hvernig áliðnaðinum muni vegna á næstu árum. Staðreyndin er sú að álverð er lágt og umtalsverður hluti þessa iðnaðar er nú rekinn með tapi. Miklu skiptir hvort þessi staða verður viðvarandi í nokkur ár eða hvort hún muni senn fara að skána, þ.e. álverð að hækka.

Af umræddu viðtali við forstjóra álversins í Straumsvík má ráða að hún vonist til þess álverð muni taka að hækka árið 2015. En er líklegt að svo verði? Eða mun álverð kannski þvert á móti halda áfram að lækka og tap álfyrirtækjanna þar með verða ennþá umsvifameira? Um þetta og margt fleira er fjallað í áðurnefndri skýrslu Boston Consulting Group (BCG).

Skýrsla BCG í hnotskurn 

Í sem allra stystu máli má segja að niðurstaðan í skýrslu BCG sé sú að offramboð af áli og lágt álverð sé mikið áhyggjuefni fyrir áliðnaðinn og að horfur á álmörkuðum séu alls ekki góðar. Ólíklegt sé að úr rætist nema gripið verði til róttækra aðgerða til að draga úr álframleiðslu. BCG álítur vandann reyndar svo mikinn að hann verði vart leystur nema með sameiginlegu átaki stærstu álframleiðendanna um að bæði minnka álframleiðslu sína OG draga úr áformum um ný álver. Áliðnaðurinn er sem sagt, að áliti BCG, í miklum vanda og orðrétt segir í skýrslunni að andvökunætur hljóti að vera framundan hjá mörgum stjórnendum álfyrirtækjanna.

Að mati BCG má rekja vandann sem vestræni áliðnaðurinn er í til rangra ákvarðana forstjóra og stjórna álfyrirtækjanna. Í fyrsta lagi vanmátu vestrænu álfyrirtækin getu Kínverja til að auka álframleiðslu sína. Fyrir áratug síðan flutti Kína inn um 4 milljónir tonna af áli umfram það ál sem landið flutti út. Álfyrirtækin utan Kína gerðu flest ráð fyrir því að þessi viðskipti við Kína (innflutningur Kína á áli) myndu fara vaxandi og jafnvel mjög ört vaxandi. En svo fór aldeilis ekki - því á undraskjótum tíma margfölduðu Kínverjar eigin framleiðslugetu á áli. Í öðru lagi jókst álnotkun utan Kína mun minna en álfyrirtækin höfðu gert ráð fyrir. Afleiðingar þessa eru offramboð af áli, of mikil framleiðslugeta og lágt álverð. Þetta er að valda álfyrirtækjunum miklum vandræðum og erfitt getur reynst að koma á jafnvægi á álmörkuðum.

Offramboð er af áli, einkum utan Kína

Mikið og óvenjulegt offramboð er af áli og miklar birgðir hafa safnast upp. Þessar birgðir urðu einkum til á árunum 2008 og 2009, en hafa svo aukist umtalsvert á síðustu tveimur árum. Nú eru álbirgðir í heiminum um 10-12 milljónir tonna, skv. viðmiðunum BCG. Það jafngildir hátt i fjórðungi ársframleiðslunnar. Taka má fram að skv. öðrum viðmiðunum eru álbirgðir nokkru minni, en í öllum tilvikum sögulega mjög miklar. Langmest af þessum álbirgðum er á Vesturlöndum, þ.e. utan Kína. Þetta er líklegt til að halda aftur af verðhækkunum á áli á næstu árum.

Kína er sjálfbært í álframleiðslu

Fyrir um áratug þurfti Kína að flytja inn mikið af áli og stóru vestrænu álfyrirtækin sáu möguleika í því að Kína yrði stór og jafnvel sífellt stærri innflytjandi á áli. En hröð uppbygging álvera í Kína hefur valdið því að Kína uppfyllir nú eigin eftirspurn eftir áli. Svo verður áfram. Jafnvel áframhaldandi góður efnahagsvöxtur í Kína mun ekki auka eftirspurn Kína eftir áli erlendis frá, vegna þess hversu hratt gengur að byggja ný álver í Kína (mun líklegra þykir að offramboð myndist líka innan Kína fremur en að innflutningsþörf aukist). Þetta merkir að vestrænu álfyrirtækin geta ekki vænst þess að auka útflutning sinn á áli til Kína og verða því háð eftirspurninni utan Kína - en sú eftirspurn eykst mjög hægt. Þetta er líklegt til að halda aftur af verðhækkunum á áli á næstu árum og jafnvel um langa framtíð.

Kína mun ekki lenda í vandræðum með báxít

Í Kína er framleitt jafn mikið af áli eins og notað er í landinu og reyndar aðeins meira en það. En álfyrirtækin í Kína þurfa að flytja inn mikið af hráefni til framleiðslunnar (báxít og súrál). Þetta gæti þrýst álverði upp á við, þ.e. ef verð á þessu hráefni hækkar umtalsvert.

BCG álítur samt að þessi innflutningsþörf Kína muni ekki leiða til umtalsverðra hækkana. Jafnvel þó svo t.d. Indónesía muni standa við yfirlýsingar sínar um að þrengja að útflutningi á báxíti frá báxítnámum í Indónesíu, muni Kína tiltölulega auðveldlega geta útvegað sér hráefni á hagstæðum kjörum annars staðar frá. Þar koma til námur í nágrannalöndum Kína (t.d. í Víetnam og Laos) og að auki fer báxítvinnsla innan Kína vaxandi. Þetta er til þess fallið að halda aftur af verðhækkunum á áli.

Útflutningur á áli frá Kína gæti aukist

Kína notar og mun sjálft áfram nota svo til alla framleiðslu sína. Þó kann útflutningur á áli frá Kína að aukast - vegna þess að framleiðslukostnaður áls í Kína fer nú lækkandi vegna bættrar tækni í nýjum álverum þar. Slíkur aukinn útflutningur myndi auka enn meira á offramboðið utan Kína. Þetta er líklegt til að halda aftur af verðhækkunum á áli.

Vöxtur í notkun áls utan Kína verður mjög hægur

Vöxtur í álnotkun utan Kína á komandi árum er álitinn verða um 1% á ári. Það jafngildir því að árleg notkun næstu árin utan Kína aukist um u.þ.b. 240 þúsund tonn eða rétt rúmlega það. Ef það magn væri tekið af núverandi álbirgðum á Vesturlöndum myndi ekki þurfa að opna þar nýtt álver eða auka framleiðslu núverandi álvera fyrr en eftir fjöldamörg ár og jafnvel á annan tug ára. Þetta er líklegt til að halda aftur af verðhækkunum á áli.

Framleiðslugetan utan Kína eykst og offramboðið fer versnandi

Þrátt fyrir mikið offramboð af áli utan Kína er enn verið að byggja þar ný álver (þ.e. utan Kína). Þar má t.d. nefna 740 þúsund tonna risaálver í Saudi Arabíu. Þetta veldur því að þrátt fyrir samdrátt í framleiðslu nokkurra álvera utan Kína og lokun þeirra allra óhagkvæmustu, þá er afkastageta áliðnaðarins utan Kína ennþá að aukast. Þetta mun sennilega valda því að offramboðið af áli utan Kína eigi eftir að versna. Sem er til þess fallið að halda aftur af verðhækkunum á áli.

Afkastageta álvera utan Kína er of mikil - loka þarf álverum

Í dag nemur álframleiðsla utan Kína um 80% af afkastgetu álveranna þar (á sama tíma hefur nýting kínversku álveranna verið miklu betri eða um 94%). Vegna nýrra álvera sem verið er að byggja eða undirbúa utan Kína, er að mati BCG gert ráð fyrir að eftir nokkur á ár muni eftirspurnin á áli utan Kína einungis nema um 73-74% af framleiðslugetu álveranna utan Kína. Þetta merkir að nýting á álverum utan Kína fari versnandi. Þessi þróun er líkleg til að halda aftur af verðhækkunum á áli.

Verð á áli mun haldast lágt

Umrætt misræmi milli framboðs og eftirspurnar á áli veldur því að verð á áli hefur lækkað mikið. Og að mati BCG mun álverð haldast lágt uns misræmið minnkar verulega. Til að það gerist þarf að draga mun hraðar úr álframleiðslu en sem nemur nýrri framleiðslu. Þetta mun sennilega gerast hægt, að sögn BCG, og því litlar líkur á að álverð hækki að ráði á næstu árum.

Taprekstur er útbreiddur

Ein afleiðingin af þróuninni í áliðnaðinum síðustu árin er sú að hlutabréfaverð álfyrirtækja hefur lækkað mikið. Samanlögð lækkun á markaðsverðmæti stærstu alfyrirtækjanna síðustu 5 ár nemur samtals um 65%, skv. upplýsingum BCG.

Í dag er a.m.k. 35-40% áliðnaðarins í heiminum rekinn með tapi. Sé einungis litið til áliðnaðarins utan Kína þá er umtalsverður hluti hans að skila taprekstri. Hlutfallið er talið vera um 45% ef miðað er við markaðsverð á LME, en um 15% þegar tillit hefur verið tekið til yfirverðs (premium) sem mörg álver fá fyrir afurðir sínar. Verði frekari lækkanir á álverði verða þessar hlutfallstölur fljótar að hækka. Þetta merkir í raun að ástandið er afar ótryggt. Þess vegna hlýtur t.d. að vera ansið þungt að fjármagna ný álver (einkum utan Kína) þessa dagana.

Álfyrirtækin utan Kína verða að draga úr framleiðslu ef ekki á að fara illa

Þrátt fyrir taprekstur hjá talsvert mörgum álverum er, að mati BCG, útlit fyrir að hægt gangi að draga úr framleiðslu. Jafnvel þó svo nokkrum álverum hafi verið lokað undanfarin misseri og nokkur önnur hafi dregið umtalsvert úr framleiðslu, þá er útlit fyrir að álframleiðsla utan Kína sé að aukast meira en sem nemur aukinni eftirspurn.

Þar kemur einkum til hröð aukning á álframleiðslu í nokkrum löndum við Persaflóann, en þar býðst nýjum stórum álverum mjög lágt raforkuverð (framleitt með jarðgasi). Þessi þróun er til þess fallin að offramboð af áli muni aukast ennþá meira en orðið er. BCG varar eindregið við þessari þróun. Í skýrslunni er skýrt tekið fram mikilvægi þess að áliðnaðurinn utan Kína taki sér tak og dragi verulega úr framleiðslu. Jafnframt er tekið fram að mikil tortryggni ríki milli álfyrirtækjanna og enginn vilji verða fyrstur til að ákveða mikinn niðurskurð í framleiðslu; allir vilja að samkeppnisaðilarnir verði fyrri til að skera niður.

Samstilltar aðgerðir nauðsynlegar - ólöglegt samráð?

Þarna segir BCG áliðnaðinn verða að taka af skarið og leggur reyndar til aðgerðir sem hljóta að jaðra við að vera ólöglegar ef til þeirra kæmi, þ.e. samráð fyrirtækjanna um niðurskurð. Önnur lausn sem BCG nefnir er að stór sameining verði í iðnaðinum, þannig að til verði leiðtogi í greininni; industry leader. Einungis slíkur leiðtogi hafi burði til að taka það nauðsynlega stóra skref sem þarf til að draga nægjanlega mikið úr framboði (framleiðslu) til að álverð fari vel upp á við.

Ekki eru settar fram neinar ákveðnar sameiningartillögur í skýrslu BCG. En þarna mætti t.d. ímynda sér að álhluti Rio Tinto Alcan annars vegar og Alcoa hins vegar myndu sameinast. Aftur á móti má velta fyrr sér hvort það hreinlega gæti gengið eftir fræðilega séð - einkum m.t.t. samkeppnislöggjafar í Bandaríkjunum og Evrópusambandinu.

Í skýrslu BCG er reyndar tekið fram að nauðsynleg sameining af þessu tagi verði varla nema í nánu samráði og samstarfi áliðnaðarins við stjórnvöld. Tónninn er nánast sá að vestræni áliðnaðurinn og stjórnvöld þurfi að halda neyðarfund til að höggva á hnútinn. Öðru vísi verði vandinn vart leystur, heldur muni bara halda áfram að versna og þá verði afleiðingarnar fyrir vestræna áliðnaðinn ennþá verri.

Vestrænu álfyrirtækin og stjórnvöld ráða illa við vandann

Þó svo það virðist blasa við að draga þurfi úr álframleiðslu er það sem sagt ekki að gerast nógu hratt, að mati BCG. Geysilegir fjármunir eru bundnir í álverunum og þess vegna er kannski eðlilegt að álfyrirtækin öll vonist til þess að samkeppnisaðilar verði fyrri til að draga úr framleiðslu. Við þetta bætist að í sumum tilvikum þegar ákvörðun er tekin um að loka álveri, þá bregðast stjórnvöld þannig við að bjóða álfyrirtækjunum skattalækkanir eða annars konar hvata til að halda framleiðslunni áfram - svo ekki tapist störf (í slíkum tilvikum er skattfé almennings í reynd notað til að viðhalda starfseminni). Þannig má segja að áliðnaðurinn sé í öldudal þar sem enginn vill horfast í augu við hinn raunverulega vanda - og stjórnmálamenn og áliðnaðurinn freistist þess í stað til að velta vandanum yfir á almenning.

Samantekt

Minnt skal á að það sem að ofan greinir eru ekki endilega skoðanir þess sem þennan pistil skrifar, heldur fyrst og fremst endursögn á niðurstöðum Boston Consulting Group. Í hnotskurn felur skýrsla BCG það í sér að mikið offramboð sé af áli, mikilvægt sé að dregið verði úr framleiðslu og framleiðslugetan verði skorin niður.

Þetta eigi einkum og sér í lagi við um áliðnaðinn utan Kína, þar sem fyrirtækin Rusal, Rio Tinto Alcan og Alcoa eru umsvifamest. Tvö þessara fyrirtækja eiga álver á Íslandi. Þriðja álverið hér er í eigu Century Aluminum. Sem er talsvert umsvifaminna fyrirtæki, en engu að síður eitt af stærri álfyrirtækjum í heiminum og er að stærstu leyti í eigu hrávörurisans Glencore Xstrata. Þarna eru sem sagt mjög umsvifamikil fyrirtæki á ferð, sem þó virðast ekki hafa vilja eða geta til að leysa vandann.

BCG álítur að hætt sé við að offramboð af áli eigi enn eftir að aukast og það geti haft mjög alvarlegar afleiðingar fyrir áliðnaðinn. Líklegt sé að ekki náist að draga almennilega úr offramboðinu nema með víðtækum samstíga aðgerðum. BCG hvetur áliðnaðinn og stjórnvöld til að taka höndum saman til að koma álmarkaðnum og áliðnaðinum út úr þeim ógöngum sem hann hefur ratað í. Þar að auki bendir BCG á að skynsamlegast sé að kínversku álfyrirtækin verði að einhverju leiti þátttakendur í slíkum aðgerðum. Annars geti skapast offramboð af áli frá Kína.

Lokaorð 

Ef ályktanir BCG eru réttar og illa gangi að ná tökum á offramboðinu virðast afleiðingarnar geta orðið dramatískar. Með þetta í huga virðist harla óskynsamlegt að íslensku orkufyrirtækin og íslenskt efnahagslíf verði ennþá háðara áliðnaðinum en er í dag.

Íslenskir stjórnmálamenn hljóta allir að átta sig á þessu. Því sætir það furðu ef t.d. iðnaðarráðherra styður það að framkvæmdir fari á fullt í Helguvík. Þarna hljóta forsætisráðherra og fjármálaráðherra að standa á bremsunni; við núverandi aðstæður hlýtur að vera alveg fráleitt að opinberu íslensku orkufyrirtækin auki viðskipti sín við áliðnað meira en orðið er.

Vegna tillagna BCG vill greinarhöfundur nefna að það virðist ansið hæpið að áliðnaðurinn - hvort sem er í samráði við stjórnvöld eður ei - geti tekið sameiginlegar ákvarðanir um það hversu mikið skuli framleiða af áli. Aftur á móti munum við mögulega sjá einstök álfyrirtæki beita staðbundnum áhrifum sínum til að stjórnvöld á hverjum stað veiti þeim betri rekstrarskilyrði.

Sú þróun er reyndar orðin talsvert áberandi í Bandaríkjunum og kannski bara spurning hvenær hún berst til Íslands. Til nánari skýringar á þessu verður hér í næstu grein fjallað sérstaklega um nýlegar athyglisverðar fléttur Century Aluminum vestur í Kentucky og Vestur-Virginíu í Bandaríkjunum. Þar sem fyrirtækið virðist hafa náð öllu sínu fram - á kostnað orkufyrirtækjanna og almennings. Meira um það síðar.