Útflutningsbann á bergull?

Bergull er verðmæt náttúruauðlind. Og getur skapað þjóðum sem hana nýta mikil verðmæti og góða arðsemi. 

Bergull er að vísu svo til einungis unnt að nýta með einum hætti. Hún hentar mjög vel til orkuframleiðslu en hefur fáa aðra nýtingarmöguleika. Þessir orkueiginleikar bergullarinnar eru ýmist nýttir til að framleiða raforku eða hita. 

Gul og blá bergull

Bergull er þekkt í mismunandi myndum. Og bergull er, rétt eins og gull, mismunandi að hreinleika. Tvö mikilvægustu afbrigðin eru annars vegar gul bergull og hins vegar blá bergull. Til eru ýmsar aðrar útgáfur af bergull, en þær eru flestar ýmist annað hvort óhagkvæmari eða hafa neikvæðari umhverfisáhrif. Gul bergull er mjög mikið nýtt sem orkugjafi víða um heim og er álitin heldur umhverfisvænni en flestir aðrir skyldir orkugjafar. Bláa bergullin er þó ennþá eftirsóttari, því henni fylgir engin mengun og lítil sem engin kolefnislosun.

Blá bergull er umhverfisvænni og er endurnýjanleg auðlind

Vegna umhverfis- og náttúruverndarsjónarmiða verður að fara varlega í nýtingu bergullar. Allri bergullarnýtingu fylgja einhver neikvæð umhverfisáhrif. Þau áhrif eru afar mismunandi og mismikil. Almennt er bláa bergullin álitin miklu umhverfisvænni en sú gula.

Bláa bergullin hefur líka annan mikilvægan eiginleika umfram gulu bergullina. Það er nefnilega einungis unnt að vinna gulu bergullina úr mjög sérstæðum lífrænum leifum og þær leifar eru takmarkaðar. Þess vegna er hætt við að þessi auðlind verði uppurin e.h.t. í framtíðinni. Bláa bergullin er aftur á móti unnin úr úrkomu og er því endurnýjanleg auðlind.

Bergull er verðmæt útflutningsafurð

Hjá þjóðum þar sem unnt er að framleiða bergull er bergullin jafnan mikið nýtt innanlands til raforkuframleiðslu og/eða sem hitagjafi. Enda hentar bergull vel til slíkrar framleiðslu. Þess vegna er bergull afar eftirsótt. Þær þjóðir sem búa yfir mikilli bergull hafa margar náð að skapa sér mikil verðmæti úr henni og byggja upp arðbæran bergullaratvinnuveg - ekki síst með því að bjóða bergullina sem útflutningsvöru. Þetta á bæði við um gula bergull og bláa bergull.

Blá bergull er sérstaklega eftirsóknarverð

Eins og áður sagði er bláa bergullin að ýmsu leiti mun eftirsóttari og/eða eftirsóknarverðari heldur en sú gula. Blá bergull veitir útflutningsríkjunum mjög gott tækifæri til að skapa þeim góðan arð og það til miklu lengri tíma en gerist við nýtingu á gulri bergull.

Að auki eru dæmi um að kaupendur (innflytjendur) að bergull greiði sérstakt álag fyrir bláu bergullina, sem gerir framleiðslu á blárri bergull ennþá arðbærari en ella. Þetta álag kemur einkum til vegna þess hversu bláa bergullin er umhverfisvæn. Reynslan sýnir að slíkt álag er að verða sífellt algengara. Blá bergull er því orðin mun verðmætari sem útflutningsvara heldur en var fyrir fáeinum árum.

Loks hefur bláa bergullinn þann kost umfram þá gulu að oft er einfaldara og hagkvæmara að geyma bláu bergullina en þá gulu. Þessi eiginleiki veldur því að framleiðendur að blárri bergull eiga gjarnan einfalt með að nýta sér sveiflur á bergullarverði og þannig hámarka arðsemi af vinnslu bláu bergullarinnar.

Tækniþróun hefur auðveldað flutninga og viðskipti með bæði gula og bláa bergull

Að ofansögðu er ekki að undra að af öllum tegundum bergullar er sú bláa jafnan álitin arðbærust – að því gefnu að unnt sé að koma henni á markað þar sem bergullarverð er hátt. En þar liggur hundurinn grafinn; bæði gul og þó sérstaklega blá bergull hefur einn ókost. Sem felst í því að það getur verið ansið snúið að flytja hana langar leiðir. Þetta á sérstaklega við þar sem fara þarf með bergullina yfir mikla fjallgarða eða höf. Þar sem slíkar aðstæður eru fyrir hendi, þ.e. mikið um bergull en markaðsaðgangur erfiður, getur orðið svo mikið framboð af bergull að hún selst einungis á afar lágu verði og með lítilli arðsemi. Á síðustu árum hefur þó orðið sífellt hagkvæmara að flytja bæði gula og bláa bergull langar leiðir. Þess vegna eru viðskipti á báðum þessum gerðum bergullar að aukast og slík viðskipti geta verið afar ábatasöm fyrir bergullarframleiðendurna.

Stærstu bergullarframleiðslurikin hagnast verulega á útflutningi

Í hópi stærstu frameiðenda heimsins að gulri bergull eru lönd eins og Rússland, Katar og Noregur. Stærstu framleiðendurnir að blárri bergull eru aftur á móti Kína, Kanada og Brasilía. Sé tekið tillit til fólksfjölda þjóða, þá eru Katarar stærstu framleiðendur heims að gulri bergull og Norðmenn þar í öðru sæti (ásamt Brunei). Norðmenn eru einnig í öðru sæti í framleiðslu á blárri bergull - miðað við stærð þjóða - en þarna eru Íslendingar í efsta sæti! Í þriðja sæti kemur svo Kanada.

Reynslan sýnir að það er ábatasamara fyrir lönd af þessu tagi, þ.e. lönd sem búa yfir mikilli bergull, að flytja bergull út fremur en að reyna að reyna að nota hana alla heima fyrir. Þetta á jafnt við um gula og bláa bergull og á t.d. bæði við um Noreg og Katar, sem einmitt eru tvö auðugustu lönd veraldarinnar. Eðlilega nýta viðkomandi þjóðir bergullina mikið heima. En hún er þeim einnig afar verðmæt sem útflutningsvara; þjóðartekjur af auðlindanýtingunni aukast og arðsemin af þessum mikilvægu náttúruauðlindum verður meiri.

Ísland ætti að huga að útflutningi á blárri bergull

Það sem segir hér að ofan um bergull er alls ekkert bull heldur staðreyndir - að frátöldu bergullarheitinu auðvitað. Gula bergullin er að sjálfsögðu ekkert annað en jarðgas. Og bláa bergullin er að sjálfsögðu raforka unnin með vatnsafli. Þannig að hér hefur átt sér stað viss orðaleikur.

Tilgangurinn er að reyna að beina athyglinni að kostum útflutnings á raforku með hlutlægari hætti en oft vill verða í umræðunni um íslensk orkumáefni. Í þeirri umræðu finnst mér oft einblínt heldur mikið á íslenska orku sem einhvers konar tæki til að nota hér heima fremur en að horfa á orkuna sem vöru. Sú vara gæti verið okkur miklu verðmætari ef við myndum hugsa betur og meira um hvernig megi auka verðmæti hennar. Þetta er að mörgu leiti afar sérstök og merkileg vara; kolefnislaus raforka sem unnt er að „geyma“ með hagkvæmum hætti í miðlunarlónum okkar og selja inn á markað þegar best hentar. 

Við eigum vissulega að vera opin fyrir því að reyna að nýta og nota „bláu bergullina“ okkar til arðbærrar atvinnuuppbyggingar hér heima. En við eigum líka að skoða vandlega möguleika á að nýta hana til útflutnings. Ekki síst þegar haft er í huga að engin önnur þjóð býr hlutfallslega yfir jafnmiklu vatnsafli eins og við Íslendingar. Það er nákvæmlega engin skynsemi í því að setja útflutningsbann á „bláa bergull“ frá Íslandi. Það er einmitt á hinn veginn; slíkur útflutningur myndi geta skapað okkur stóraukin verðmæti og verið ákaflega skynsamlegur og arðbær og gjaldeyrisskapandi. Við þurfum vissulega að huga vel að umhverfisáhrifunum - en jákvæð efnahagsleg og þjóðhagsleg áhrif eru hafin yfir allan vafa.