Er offramboð forsenda sæstrengs?

Er offramboð af íslenskri orku nauðsynleg forsenda sæstrengs milli Íslands og Bretlands? Svo mætti halda þegar lesin er nýleg grein á miðopnu Morgunblaðsins. Greinin sú er eftir Elías Elíasson, sem titlar sig fyrrverandi sérfræðing í orkumálum hjá Landsvirkjun.

Umræddri grein Elíasar virðist einkum beint að grein Óla Grétars Blöndal Sveinssonar í Fréttablaðinu, þar sem fjallað var um orkuþörf vegna sæstrengs. Ég læt þeim Elíasi og Óla Grétari það eftir að meta hvort ástæða er til að velta þeim tölum nánar fyrir sér á þessu stigi málsins. Ég ætla aftur á móti að beina hér athyglinni að ákveðnu grunvallaratriði. Því mér þykir Elías misskilja hvaða forsendur eru æskilegastar til að samningsstaða Ísland sé sem best - hvort sem er gagnvart stóriðju eða sæstreng.

Málefnaleg gagnrýni eða dapurlegt hnútukast?

Þó svo grein Elíasar feli fyrst og fremst í sér skoðanir hans á sjónarmiðum Óla Grétars og Landsvirkjunar, sér Elías ástæðu til þess að byrja grein sína með því að hnýta i mig. Og segir að málflutningur minn sé ömurlegur. Hann lætur þó vera að rökstyðja þessa fjarska ómálefnalegu fullyrðingu sína. En af orðum hans má þó ráða að hann sé eitthvað pirraður yfir því að ég skuli hafi leyft mér að benda á veikleika í málflutningi Skúla Jóhannssonar, verkfræðings og mögulega einhverra annarra ótilgreindra einstaklinga sem skrifað hafa um sæstrengsmálið. Þeir hinir sömu ættu reyndar að geta svarað fyrir sig sjálfir, ef þeim þykir eitthvað ósanngjarnt eða rangt í mínum málflutningi. En það er önnur saga. Mín vegna má Elías kalla málflutning minn ömurlegan. En það er verra þegar menn skilja ekki helstu grundvallaratriði framboðs og eftirspurnar.

Offramboð af orku myndi veikja samningsstöðu Íslands

Elías virðist álíta að það sé út í hött að skoða sæstrengsmöguleikann núna af því orkukerfið hér sé ekki „með yfirfljótandi orku eins og var fyrir fimm árum“. M.ö.o. að það þurfi að virkja svo mikið fyrir sæstrenginn. Út frá þessu má ætla að Elíasi þætti sæstrengshugmyndin vera mun áhugaverður kostur ef hér væri allt yfirfljótandi í virkjaðri orku (sem enginn kaupandi væri að hér innanlands).

Það að sæstrengur sé ekki áhugaverður vegna þess að hér er ekki offramboð af orku nú um stundir er auðvitað alveg galin röksemd. Allir sem eitthvað þekkja til viðskiptalögmála vita að við slíkar aðstæður væri samningsstaða Íslands gagnvart orkusölu með þeim hætti, að viðsemjandinn væri í sterkari stöðu en ella til að ná orkuverðinu niður. Það ætti að vera öllum augljóst - hvort sem viðsemjandinn væri stóriðja hér á landi eða bresk stjórnvöld vegna fyrirhugaðs sæstrengs.

Það er sem sagt miklu fremur kostur heldur en galli hversu lítið er nú um umframafl í íslenska raforkukerfinu. Sú staða er til þess fallin að styrkja samningsstöðu Íslands þegar semja á um fyrirkomulag viðskipta vegna sæstrengs. M.ö.o. þá er offramboð af raforku alls ekki heppilegt sem forsenda sæstrengs.

Mögulega losnar senn jafngildi rúmlega hálfrar Kárahnjúkavirkjunar

Þar að auki er mikilvægt að hafa í huga að eftir einungis um fjögur ár renna hér út stórir raforkusamningar. Sem eru annars vegar vegna járnblendiverksmiðju Elkem (í eigu China Bluestar) og hins vegar vegna álvers Norðuráls (í eigu Century Auminum þar sem hrávörurisinn Glencore er stærsti hluthafinn). Þar er samtals um að ræða nálægt 2,5-2,6 milljónir MWst af raforku árlega, sem þessi tvö erlendu stóriðjufyrirtæki hafa notað. Sem er ámóta magn eins og um 55% af framleiðslu risavirkjunarinnar kennd Kárahnjúka og Fljótsdal.

Það er ekki unnt að gefa sér það að núverandi kaupendur þessarar orku hafi áfram nægan áhuga á að kaupa alla þá orku áfram eftir 2019. Í því sambandi er sérstaklega mikilvægt að muna að Century Aluminum (Norðurál) stendur nú í málaferlum við HS Orku um gildi orkusamnings fyrirtækjanna vegna álvers sem var fyrirhugað að reisa í Helguvík. Ef Century hefur betur í þeim málaferlum skulu menn ekki láta sér koma á óvart að næsta skref Century yrði að vilja nýta þá orku fyrir álverið á Grundartanga (eins og minnst var á í nýlegri grein í Kjarnanum).

Helguvíkurorkan er sennilega ætluð fyrir Grundartanga

Þennan möguleika verður að hafa í huga. Einhver kynni að orða þetta svo að vegna þessarar óvissu sé nánast allur íslenski orkugeirinn í gíslingu Century Aluminum um þessar mundir. Það er vonandi orðum aukið. En þarna eru óútkljáð afar mikilvæg hagsmunamál og niðurstaða þeirra gæti dregið stórlega úr líkum á nýjum stórum raforkusamningi milli Norðuráls og Landsvirkjunar. Þar með gæti mikið af raforku verið á lausu eftir örfá ár (auk þess sem ennþá er ósamið við Elkem um raforkuviðskipti eftir 2019).

Í mínum huga verður ekki framhjá því litið að svo virðist sem umræddur ágreiningur vegna þess sem kalla mætti Helguvíkurorkuna, snúist orðið um eitthvað allt annað en álver í Helguvík. Sem nánast útilokað er að geti risið, því hvorki eru viðskiptalegar forsendur á álmörkuðum heimsins til að reisa nýtt álver hér, né er unnt að útvega nýju álveri hér næga raforku á því lága verði sem er forsenda nýs álvers. Það stefnir því í það að gildandi starfsleyfi Helguvíkurálvers renni út (í lok gildistímans sem er árslok 2024) án þess að álverið rísi. Og þess vegna leitar Century nú allra leiða til að gera sér sem mest verðmæti úr þessu starfsleyfi og þeim orkusamningum sem gerðir voru í tengslum við fyrirhugað álver í Helguvík.

Sæstrengur er mjög áhugaverður möguleiki fyrir Ísland 

Það er sem sagt óvíst hvort Landsvirkjun og Century munu ná samningum um áframhaldandi óbreytt raforkukaup til langs tíma eftir 2019. Og ennþá liggur heldur ekki fyrir niðurstaða um áframhaldandi orkukaup Elkem. Það er því ekki bara eðlilegt heldur líka mikilvægt fyrir Landsvirkjun og þjóðina alla að skoða vandlega aðra áhugaverða orkukaupendur. Þar gæti sæstrengur orðið í lykilhlutverki.

En hvað svo sem vangaveltum um Helguvík og Grundartanga líður, þá er sæstrengur fyrst og fremst áhugaverður möguleiki til að auka verulega arðsemina af raforkusölu Landsvirkjunar (og annarra orkufyrirtækja hér). Það eitt og sér ætti að vera nægileg ástæða til að skoða sæstrengsmöguleikann af mikilli alvöru. Og tregða iðnaðarráðherra til beinna viðræðna við bresk stjórnvöld um þetta mögulega verkefni er með öllu óskiljanleg. Því sú tregða er beinlínis andstæð hagsmunum Íslands (en hentar Century Aluminum og Elkem alveg prýðilega).

Offramboð af orku er ekki nauðsynleg forsenda sæstrengs

Niðurstaðan er því sú að það er alls ekki forsenda sæstrengs að hér sé offramboð af raforku. Þvert á móti er lítið orkuframboð nú um stundir til þess fallið að styrkja samningsstöðu Íslands gagnvart nýjum mögulegum raforkukaupendum - hvort sem er gagnvart t.d. nýrri stóriðju hér á landi eða gagnvart sæstrengsverkefninu. Og þess vegna er sennileg mun betra að fara í slíkar viðræður núna - heldur en t.d. eftir nokkur ár þegar hér kann að verða tímabundið offramboð af raforku vegna mögulegra snúninga núverandi orkukaupenda úr stóriðjugeiranum.

Eins og staðan er í dag er réttast að líta svo á að út frá tímaramma sæstrengsverkefnis eru góðar líkur á að næg raforka yrði fyrir hendi fyrir sæstreng. Þar gæti m.a. verið um að ræða  orku sem kann að losna árið 2019. Og ennfremur orka sem Landsvirkjun hefur kynnt í sínum forsendum um bætta nýtingu virkjana, nýtingu vindorku o.fl. Það er því alls ekki skynsamlegt að líta svo á að skortur á orku standi gegn því að formlegar viðræður fari af stað milli Íslands og Bretlands um sæstrengsverkefnið.

Engin ástæða til að bíða með viðræður

Það myndi svo koma miklu betur í jós í þeim viðræðum Breta og íslendinga hvaða sviðsmynd væri þarna raunhæfust. Þ.e. hver væri orkuþörfin vegna sæstrengs og hvenær hún þyrfti að vera til staðar. Slík atriði er unnt að ræða hvenær sem er og nú er góður tímapunktur til þess - vegna mikils vilja breskra stjórnvalda nú um stundir til að skapa tengingar við nýja orkuframleiðendur. Það er líka mikill kostur núna að hér er ekki offramboð af raforku - því offramboð gæti veikt samningsstöðu Íslands gagnvart raforkuverðinu. Þetta eru augljósar staðreyndir. Og þess vegna er nú mjög góður tími til að fara í viðræður um sæstreng.