Tífalt verð er raunhæft

Ýmislegt athyglisvert kom fram á ráðstefnu sem Samtök atvinnulífsins stóðu fyrir í síðustu viku um sæstreng milli Íslands og Evrópu. Hvað áhugaverðast var að hinir erlendu sérfræðingar voru jákvæðir gagnvart þeim möguleika að slík raforkuviðskipti gætu byggst á s.k. Contracts for Difference; sérsamningum þar sem bresk stjórnvöld tryggja mjög hátt verð fyrir raforkuna.

Þetta snýst vel að merkja ekki bara um að fá gott verð fyrir orkuna og þar með auka arðsemina af þessum mikilvægu auðlindum okkar Íslendinga. Þarna skiptir einnig máli betri nýting íslensku virkjananna og aukið orkuöryggi. Það kom einmitt fram í máli fyrirlesara að öll þessi atriði hafi verið lykilatriði að baki sæstrengjum Noregs til annarra landa. 

Nýlega ákváðu íslensk og bresk stjórnvöld að ganga til formlegra viðræðna um möguleikann á sæstreng milli landanna með tilheyrandi raforkuviðskiptum. Allsendis óvíst er hvað mun koma út úr þeim viðræðum. En það er þó afar líklegt að slík raforkuviðskipti gætu verið mjög hagkvæm fyrir bæði Íslendinga og Breta. Því þar gæti samist um verð sem væri báðum þjóðunum hagstætt.

Í þessu sambandi má nefna að sjálfir eru Bretar komnir langt í undirbúningi á byggingu rándýrra sjávarfallavirkjana, þar sem gert er ráð fyrir raforkuverði sem jafngildir allt að 255 USD/MWst. Áhugavert er að slíkt verð er um tuttugufalt hærra en það verð sem nú fæst fyrir um helming af allri íslenskri raforku - til tveggja erlendra álfyrirtækja.

Þetta er enn ein vísbendingin um að Ísland geti með raforkuviðskiptum um sæstreng fengið allt að tífalt hærra verð en það verð sem umrædd álfyrirtæki eru nú að greiða hér. Umrætt sjávarfallaverkefni hlýtur a.m.k. að vera vísbending um hvaða markmið eðlilegt er að hafa í viðræðunum við Breta. Lesa má meira um þessa þróun HÉR.

PS: Ég hef ákveðið að taka mér hér (ó)tímabundið hlé frá umfjöllun um íslensk orkumál. Þetta verður því síðasti pistillinn á þessum vettvangi. Hvað svo sem síðar verður.

Þjóðarsátt um hálendið

Björk er heimsfræg. Enda stórkostlegur og einstakur tónlistarmaður. Það hefur því vakið mikla athygli hér innanlands og ekki síður erlendis að hún, ásamt fleira náttúruverndarfólki, leggur nú til að miðhálendi Íslands verði verndað og þar komið á fót þjóðgarði. Sérstaka yfirlýsingu Bjarkar um málefnið má sjá hér á YouTube. 

Á liðnum áratugum hefur verið þrengt verulega að því að miðhálendi Íslands geti talist lítt snortið eða verndað. Þar má nefna hvernig Þórisvatn var gert að uppistöðulóni, bygging Kvíslaveitu, myndun Hágöngulóns, bygging Kárahnjúkavirkjunar og eftir atvikum allar virkjanirnar ofan Búrfellsvirkjunar. Og á miðhálendinu eru margir virkjunarkostir til skoðunar, auk þess sem fyrirhugað er að leggja háspennulínu um Sprengisand.

Það er skilgreiningaratriði hvernig marka skal miðhálendi Íslands. Af korti sem umhverfisverndarhópurinn Gætum Garðsins hefur birt, má sjá að þjóðgarðstillagan nær yfir mjög stórt svæði. En beinist þó bersýnilega mjög gegn virkjunum norðan Mýrdalsjökuls (á Torfajökulssvæðinu) og víðar á hálendinu, auk þess að sporna gegn uppbyggingu vegakerfis og lagningu háspennulína um miðhálendið.

Í myndbandi sem sjá má á netinu rekur einn talsmanna Gætum Garðsins, Andri Snær Magnason, hvernig takist hafi að vernda Þjórsárver og Langasjó. Hér mætti auðvitað bæta við fleiri svæðum - og þá kannski ekki síst Vonarskarði sem nú er innan Vatnajökulsþjóðgarðs. Það er því nú þegar að finna mikilvæg náttúruverndarsvæði á miðhálendinu. Þarna eru þó mörg fleiri svæði sem eðlilegt væri að vernda. 

Það er að mínu mati bæði skynsamleg og tímabær hugmynd að friða hluta miðhálendisins (þ.e. í meira mæli en felst í Vatnajökulsþjóðgarði og Þjórsárverum) og stofna þar þjóðgarð. Hvar mörkin ættu að liggja ætla ég ekki að fjalla um hér. En álít þó að slík friðun hlyti t.a.m. að ná yfir stærstan hluta Skjálfandafljóts, Jökulsár á Fjöllum og Torfajökulssvæðið.

Það er aftur á móti viss misskilningur falinn í því að blanda mögulegum sæstreng milli Íslands og Evrópu í þessa umræðu, eins og þau Björk og Andri Snær hafa gert. Ef Íslendingar horfa til þess verkefnis af skynsami, gæti það orðið til að auka mjög arðsemi þeirra orkuauðlinda sem þegar eru hér nýttar og um leið hjálpað okkur að fjármagna nýjan og stærri þjóðgarð á miðhálendinu. Sæstrengur gæti því orðið afar jákvætt verkefni fyrir Ísland.

Það er engu að síður skiljanlegt að þau sem standa að verkefninu Gætum Garðsins séu tortryggin gagnvart sæstreng. Það verður nefnilega ekki framhjá því litið að ef fjárhagslegar og viðskiptalegar forsendur sæstrengsverkefnisins ganga eftir, mun mögulega myndast gullæði á Íslandi. Þar sem fólk og fyrirtæki sem hafa aðgang að tiltölulega ódýrum virkjunarkostum, munu vilja ganga mjög langt í að nýta þá til að hagnast.

Mikilvægt er að þjóðin horfi fram á veginn og gæti þess að bæði sé hugað að virkjunarmálum en ekki síður náttúruvernd. Það er löngu tímabært að ná þjóðarsátt um miðhálendið. Þess vegna eiga bæði almenningur og stjórnmálamenn að hlusta á þau Björk og Andra Snæ. Og skoða það af fullri alvöru hvort og hvernig megi standa betur að verndun miðhálendis Íslands.

Forstjórinn í Straumsvík í slakri samningsstöðu

Undanfarið hefur mátt heyra og lesa fréttir af því að álver Rio Tinto Alcan (RTA) í Straumsvík (ÍSAL) sé í „rekstrarerfiðleikum“. Og að ástandið sé svo alvarlegt að fyrirtækið „berjist í bökkum“. Þessi dramatísku orð eru höfð eftir forstjóra álversins; Rannveigu Rist.

Straumsvíkurverið er samkeppnishæft álver

Svo dramatískar yfirlýsingar koma á óvart. Nær væri að segja að reksturinn í Straumsvík hafi almennt verið viðunandi. Og að fyrirtækið sé vel í stakk búið til að takast á við krefjandi markaðsaðstæður.

Þarna er um að ræða prýðilega samkeppnishæft og mjög skuldlítið álver. Sem þó vissulega varð fyrir nokkru áfalli vegna misheppnaðra ákvarðana eiganda/ stjórnenda fyrirtækisins um framleiðsluaukningu. Fyrir vikið hefur afkoma álversins verið óvenju slök allra síðustu árin - vegna hreinnar virðisrýrnunar af völdum hinna misheppnuðu fjárfestinga. En allt tal um að álverið „berjist í bökkum“ er ótímabært.

Það er vissulega svo að lágt álverð og offramboð af áli nú um stundir veldur því að víða um heim eru álver að draga úr framleiðslu. En það eru einmitt álver sem eru ekki jafn samkeppnishæf eins og álverið Í Straumsvík. Og samdráttur af þessu tagi er einmitt til þess gerður að draga úr framboði af áli og auka þannig líkur á að álverð hækki. Og Straumsvíkurverið þyrfti einmitt mjög litla hækkun frá meðalverði á áli á þessu ári (2015) til að tryggja að framleiðslan skili hagnaði. 

Kaupskylda RTA á raforku til 2036

Ef ætti að fara að loka Straumsvíkurverinu núna myndi það lýsa geysilegri vantrú RTA á áliðnaðinn til framtíðar. Þetta er sérstaklega mikilvægt að hafa í huga, því undanfarna daga hefur einmitt mátt sjá skrif í fjölmiðlum um að Straumsvíkurverið kunni senn að loka. Þau skrif virðast byggja á misskilningi.

Það er vissulega ekki algerlega útilokað að Straumsvíkurverinu verði lokað - því ekkert er eilíft og kannski er RTA að missa trúna á álframleiðslu. En þegar menn velta fyrir sér slíkum lokunarmöguleika núna er mikilvægt að muna eftirfarandi: Vegna Straumsvíkurversins er RTA með kaupskyldu á um þremur TWst árlega allt fram til ársins 2036 (þetta kemur fram í áliti Eftirlitsstofnunar EFTA frá 2011, en þarna er um að ræða hátt í fjórðunginn af allri raforkuframleiðslu Landsvirkjunar). Undan þeirri kaupskyldu getur fyrirtækið ekki losnað - nema með samþykki raforkusalans sem er Landsvirkjun.

Kaupskyldan takmarkar valmöguleika RTA

RTA getur sem sagt ekki hlaupið frá raforkusamningnum. Og þarna er um það mikil útgjöld að ræða fyrir RTA, að það er nær útilokað að það borgi sig að draga umtalsvert úr framleiðslunni og ennþá síður að loka álverinu - nema með samþykki raforkusalans sem er Landsvirkjun. Og það gæti vissulega hentað Landsvirkjun og þjóðinni prýðilega að fá þarna lausa raforku - til að selja um sæstreng ef og þegar af því verkefni verður. En það verkefni er þó varla komið svo langt að Landsvirkjun fari þarna að skuldbinda sig alveg strax. 

Það hlýtur því að teljast ólíklegt að starfsemi álversins í Straumsvík verði hætt alveg á næstunni. Líklegra er að álverið verði áfram rekið í óbreyttri mynd eða að um semjist við Landsvirkjun að minnka raforkukaupin eitthvað. En það er augljóst að umrædd kaupskylda veikir samningsstöðu álfyrirtækisins, m.a. í kjaraviðræðum, og það kann að skýra óvenju dramatískar yfirlýsingar forstjórans um rekstrarerfiðleika. 

Ótrúverðugar yfirlýsingar stjórnenda álversins?

Það vill reyndar svo til að ástandið á álmörkuðum núna er alls ekki óvænt - heldur í fullu samræmi við það sem spáð var. Það er líka athyglisvert að forstjóri álversins í Straumsvík hefur haft uppi hástemmdar yfirlýsingar um að RTA hugsi til langs tíma og geti staðið af sér sveiflur í álverði. Í þessu sambandi má minna á orð forstjórans frá 2012 um að sveiflur í álverði myndu ekki trufla tugmilljarða framkvæmdir sem þá voru fyrirhugaðar hjá álverinu. Þá var haft eftir forstjóranum að sveiflur í álverði hafi alltaf verið miklar, en hjá RTA í Straumsvík sé hugsað til langs tíma. Og að RTA sé „sterkur aðili“ sem ráði vel við sveiflur álverði.

Svartsýni á tímum kjaradeilna

Skyndileg óþolinmæði forstjóra Straumsvíkurversins nú um stundir virðist óneitanlega þvert á fyrri yfirlýsingar og ber kannski vott um vissan ótrúverðugleika. En kannski er þessi neikvæðni hjá forstjóranum núna fyrst og fremst sett fram í því skyni að hafa áhrif á yfirstandandi kjaradeilur. Því jafnvel þó svo það sé mögulegt að það verði tap af sjálfri álframleiðslunni í Straumsvík í ár - hið fyrsta í fjöldamörg ár - þá þarf álverð eins og áður sagði að hækka mjög lítið til að tryggja að framleiðslan skili hagnaði (jákvæðri EBITDA). Þess vegna væri einkennilegt ef stjórnendur og eigendur álversins létu kjaradeilurnar núna leiða til kostnaðarsamrar rekstrarstöðvunar hjá álverinu. En við sjáum hvað setur.

Straumsvík getur ekki vænst ríkisstyrkja

Það furðulegasta sem hefur verið skrifað um Straumsvíkurverið undanfarið eru þó skrif þess efnis að lækka eigi raforkuverð til Straumsvíkur. Slík hugmynd er einfaldlega rugl; RTA verður að bera ábyrgð á samningum sínum og útilokað að íslenska ríkið og þar með íslenskur almenningur fari að veita Rio Tinto Alcan sérstaka ríkisstyrki í formi lægra raforkuverðs. Sem myndi einfaldlega lækka tekjur Landsvirkjunar og vera bein tilfærsla á fjármunum þaðan og til álfyrirtækisins.

Í dag er áliðnaður vissulega lítt spennandi bissness víða um heim. Hvað sem því líður þá verður RTA að taka sjálft ábyrgð á orkusamningi sínum hér. Og eftir atvikum að mæta mögulegu rekstrartapi í Straumsvík nú um stundir með aukinni skuldsetningu. Og kannski ganga eitthvað á eigið fé fyrirtækisins ef á þarf að halda. Þar er af nógu að taka.

Líklegra að Norðurál dragi úr framleiðslu

Ef RTA álítur álverið í Straumsvík ekki lengur nógu áhugaverða einingu er álverið sjálfsagt til sölu eða framleiðslusamdráttur íhugaður. En með hliðsjón af öllu ofangreindu er augljóst að samningsstaða eigandans og stjórnenda álversins er þröng. Og því líklegast að álverið í Straumsvík verði áfram að mestu rekið í óbreyttri mynd.

Ef álver lokar á Íslandi á næstu árum er sennilegast að það verði álver Norðuráls (Century Aluminum) á Grundartanga. Vegna þess að það álver hefur ekki tryggt sér þá raforku sem álverið þarf eftir 2019. Álver án nægrar raforku er verðlítið og á fallandi fæti. En það er önnur saga.

Jákvætt skref vegna sæstrengs

Loksins er komin almennileg hreyfing á sæstrengsmálið. Íslensk og bresk stjórnvöld hafa ákveðið að setja á laggirnar vinnuhóp til að kanna mögulega tengingu landanna með raforkukapli. Á ensku er vinnuhópurinn nefndur UK-Iceland Energy Task Force.

Niðurstaða um verð og magn innan sex mánaða

Meðal þess sem vinnuhópurinn á að ræða eru þau efnahagslegu og félagslegu áhrif sem lagning sæstrengs á milli landanna gæti haft í för með sér. Samkvæmt frétt á vef Rúv er umræddum vinnuhópi m.a. ætlað að skoða bæði mögulegt verð fyrir raforkuna og mögulegt magn.

Samkvæmt fréttatilkynningu forsætisráðuneytisins er miðað er við að umræddur vinnuhópur skili niðurstöðu innan hálfs árs. Af þessu má ráða að ganga eigi rösklega til verks. Enda ekkert vit í öðru en að stjórnvöld landanna ræði þetta mikilvæga mál af alvöru og skynsemi.

Tífalt hærra verð? 

Þarna er um að ræða afar mikilvægt hagsmunamál fyrir bæði Breta og Íslendinga. Enda mátti strax í morgun sjá fréttir um þetta í nokkrum helstu bresku fjölmiðlunum, eins og Times, Sky News og Independent.

Fyrir Íslendinga skiptir auðvitað geysilega miklu máli að fá niðurstöðu um það hvort sæstrengur gæti skilað okkur allt að tífalt hærra verði fyrir raforku en það verð sem nú fæst fyrir stærstan hluta af raforkunni sem hér er seld til stóriðjuvera í erlendri eigu. Þar með myndu orkuauðlindirnar okkar loksins fara að skila okkur mikilli arðsemi.

Kjarnorkuviðræður styðja væntingar um hátt raforkuverð

Það er alkunna að bresk stjórnvöld hafa verið að semja um raforkukaup frá vindorkuverum þar sem þau skuldbinda sig til að greiða mjög hátt verð fyrir orkuna. Sama er að segja um samninga breskra stjórnvalda vegna byggingar nýs kjarnorkuvers. Einnig þar hafa bresk stjórnvöld tryggt mjög hátt orkuverð.

Þarna eru sem sagt komin fordæmi fyrir því að bæði endurnýjanleg orka og kjarnorka getur notið góðs af þeirri stefnu Breta að fá aðgang að fjölbreyttari og fleiri raforkuframleiðendum. Og í fyllsta máta eðlilegt að í huga breskra stjórnvalda sé jafn áhugavert að greiða hátt verð fyrir raforku frá Íslandi um sæstreng. En hver niðurstaðan þarna verður ætti sem sagt að skýrast innan fárra mánaða.

Hver eignast Norðurál?

Í nýrri grein á fjármálavefnum Seeking Alpha er nú spáð greiðsluþroti hjá Century Aluminum. Sem er eigandi álvers Norðuráls á Grundartanga. Af þessu tilefni er forvitnilegt að velta fyrir sér hvað þetta myndi þýða fyrir Norðurál. Sem rekur álverið á Grundartanga.

Glencore vill losna við óarðbærar einingar

Fyrst er rétt að minna á að þessi tiltekna grein á Seeking Alpha byggir á ákveðnum forsendum og getgátur um greiðslufall Century eru einmitt það; getgátur. Og eðlilegt að fólk hafi mismunandi skoðanir á ágæti umræddrar greinar.

En það er engu að síður tilefni til að hugleiða þennan möguleika vel. Þá skiptir miklu að muna það, að langstærsti og ráðandi hluthafinn í Century Aluminum er hrávörurisinn Glencore. Glencore er í miklum vandræðum þessa dagana vegna lækkandi hrávöruverðs. Þar á bæ er nú unnið hörðum höndum að því að selja eignir og þá sérstaklega að losa sig við óarðbærar einingar. Hvort sem það eru koparnámur í Afríku, kolanámur í Ástralíu, kornakrar í Kanada eða annars konar hrávörurekstur um veröld víða.

Glencore er að takast á við risavaxinn skuldastabba upp á um 50 milljarða USD (sjá ítarlegri upplýsingar hér). Bersýnilegt er að braskararnir hjá Glencore tóku mikla áhættu og veðjuðu villt á áframhaldandi ofsauppgang í Kína. Veruleikinn í dag er aftur á móti slaki í efnahagsvextinum þar í landi. Sem er meginástæða mikilla verðlækkana á hrávörumörkuðum. Í því sambandi er nánast sama til hvaða hrávörugeira er litið. En meðal þess sem er áberandi er offramboð af áli.

Eitt spil í þeim kapli Glencore að losa um fjármagn og minnka skuldir, gæti verið sala á álframleiðslueiningu fyrirtækisins. Sem er tæplega helmingshlutur í Century Aluminum (þar sem Glencore ræður einu og öllu í krafti þess að vera langstærsti hluthafinn í fyrirtækinu). En nú virðist sem sagt - að sumra mati - líklegra að Century fari einfaldlega í þrot og að hlutabréfin þar verði brátt einskis virði.

Hvað yrði um Norðurál?

Álframleiðsla Century gengur aðallega út á það að kaupa súrál frá Glencore, framleiða úr því ál (m.a. fyrir tilverknað hræódýrrar íslenskrar raforku) og selja álið aftur til Glencore. Vegna lágs álverðs og vaxandi offramboðs á áli í Kína er áliðnaðurinn óspennandi bissness í dag. Mjög lágt raforkuverð sem Norðurál greiðir tryggir þó jákvæðan rekstur á Grundartanganum, þrátt fyrir að álverð sé nú óvenju lágt. Ef til greiðsluþrots Century Aluminum kemur verður því vafalítið góður áhugi á að reka álverið á Grundartanga áfram.

Norðurál er vel að merkja sjálfstætt fyrirtæki. Þarna yrði þó mikið öldurót ef til greiðsluþrots kæmi hjá Century. Sennileg niðurstaða af slíku greiðsluþroti Century yrði sú að Glencore yrði eigandi álversins. Þar með væri þetta alræmda hrávörufyrirtæki loksins (sic) orðið beinn eignaraðili að stóriðju á Íslandi. Þetta eru vissulega bara getgátur, en ef harðnar á dalnum hjá Century má telja víst að Glencore reyni að hirða lang arðsömustu eininguna. Sem er álverið á Grundartanga. En í ljósi þessa er kannski meira áhyggjuefni fyrir Norðurál sú erfiða staða sem Glencore sjálft er komið í. Þarna eru sem sagt sannarlega blikur á lofti - sem gætu náð allt norður yfir blessaðan Hvalfjörðinn.

Raforkusamningar Norðuráls renna senn út

Það er áhugaverð tilviljun að þessi vandræði í hrávörubransa heimsins eru uppi á nákvæmlega sama tíma og stór raforkusamningur Norðuráls er að renna sitt skeið á enda. Þar er um að ræða orku sem nemur um þriðjungi af allri raforkunotkun álversins. Raforkusalinn vegna þessa orkuþriðjungs er Landsvirkjun og samningur fyrirtækjanna rennur út árið 2019. Fáeinum árum síðar renna svo út lítið eitt yngri samningar Norðuráls (með kaupskylduábyrgð Century) við Orkuveitu Reykjavíkur (OR) og HS Orku.

Það er athyglisvert að fyrir nokkrum vikum sló Orka náttúrunnar (ON) þann tón að lítt áhugavert sé að selja raforku til Norðuráls - og nær sé að leita betri og arðsamari tækifæra. Með hliðsjón af því fordæmi má gera ráð fyrir að hjá öðrum orkufyrirtækjum hér hljóti samskonar sjónarmið að vera uppi. Það kann sem sagt að vera runnin upp sá tími að íslensk raforkufyrirtæki standi frammi fyrir miklu betri tækifærum en að endurnýja raforkusamninga við álver hér. Þó verður ekki framhjá því litið að orkumagnið í samningunum við álverin er jafnan mjög mikið. Það getur því tekið töluverðan tíma að nýir áhugaverðir kaupendur finnist að allri orkunni - í því tilviki ef t.d. Norðurál myndi ekki semja um áframhaldandi raforkukaup.

Verður Glencore í hlutverki Lehman Brothers í hrávörugeiranum?

Eins og áður sagði er nú í fullri alvöru farið að ræða um möguleikann á greiðslufalli hjá Century og jafnvel gjaldþrot fyrirtækisins. Og dýfan í hrávörubransanum hefur meira að segja orðið til þess að nú er farið að ræða um þann möguleika að hrávörurisinn Glencore, aðaleigandi Century, fari í þrot. Með ófyrirséðum afleiðingum - því Glencore er í ekki ósvipuðu hlutverki í hrávörugeiranum eins og Lehman Brothers var í fjármálageiranum (og AIG var í tryggingabransanum). Allir lesendur ættu að muna dómínó-áhrifin sem urðu við fall þess fjármálarisa. Áhrif þess teygðu sig um allan heim og ef Glencore fellur munu afleiðingarnar jafnvel verða ennþá víðtækari.

Mikilvægi fjölbreytninnar

Tekið skal fram að sá sem þetta skrifar er engu að spá um gjaldþrot eða greiðslufall eins né neins! Hvorki hjá Century né Glencore (og ennþá síður að spá að eigendaskipti verði að Norðuráli). Hér er einungis verið að benda á hvað er sagt og skrifað um þessi fyrirtæki í erlendum fjölmiðlum, nú þegar áhrif hrávörudýfunnar eru sífellt að koma skýrar fram.

Hvað svo sem verður er vonandi að þessi vandræðagangur, sem þarna virðist vera uppi, verði til þess að fleiri Íslendingar átti sig á þeirri miklu áhættu sem við höfum tekið. Með því að veðja svo stórt á áliðnað sem raun ber vitni.

Við seljum um 75% allrar raforkunnar sem við framleiðum til áliðnaðar. Það er geysilega mikilvægt að minnka þetta hlutfall og auka fjölbreytni í viðskiptavinahópi raforkufyrirtækjanna (sérstaklega orkufyrirtækjanna sem eru í opinberri eigu). Þess vegna er jákvætt að raforkusala t.d. til gagnavera og kísilvera fer vaxandi.

Mikilvægt að stjórnvöld átti sig á áhættunni af álverunum

Sökum þess hversu álverin eru gríðarstórir raforkukaupendur er mikilvægt að finna nýjan viðskiptavin - sem er áhugasamur um að kaupa bæði mikið orkumagn og greiða hátt verð. Þar er sæstrengur sennilega besti kosturinn, þ.e. samningur við bresk stjórnvöld um orkukaup á grænu verði. Þetta er þó ekki aðalatriðið. Aðalatriðið er einfaldlega að draga úr áhættu raforkufyrirtækjanna með því að stuðla að fjölbreyttari viðskiptavinahópi. Þetta þurfa bæði orkufyrirtækin og stjórnvöld að vera meðvituð um. Og loks skal minnt á að það er engan veginn víst að Century eða Glencore lendi í þroti. En það eitt að þessi möguleiki skuli nú vera til umræðu i fjölmiðla- og fjarmálaheiminum, er þörf áminning til okkar Íslendinga um að gæta vel að „orkueggjunum“ okkar og reyna að hlúa að þeim af skynsemi.

ON og breytingar á íslenskum raforkumarkaði

Íslenski raforkumarkaðurinn er að breytast. Og það mun meira en flestir virðast gera sér grein fyrir. Það er reyndar mjög einkennilegt að fjölmiðlarnir hér á Íslandi virðast ekki gefa þessu gaum. Ég hef a.m.k. ekki séð fjölmiðla hér vera að fjalla um þessar breytingar af þeirri dýpt og þeim metnaði sem eðlilegt væri. Það er því tilefni til að ég veki athygli lesenda minna á eftirfarandi tíðindum.

Athyglisverður samningur ON og Silicor

Umræddar breytingar á íslenskum raforkumarkaði felast m.a. í því að aukin eftirspurn eftir íslenskri orku er að skapa raforkufyrirtækjunum hér ný og áhugaverð tækifæri. Þar er um að ræða tækifæri sem mikilvægt er að grípa. Þessi þróun birtist t.d. með skýrum hætti í nýjum raforkusamningi Orku náttúrunnar (ON - sem er í eigu Orkuveitu Reykjavíkur).

Þarna er um að ræða samning milli ON og Silcor Matreials, sem hyggst reisa sólarkísilvinnslu á Grundartanga. Stóra fréttin er sú að þarna er ON bersýnilega að fá verð fyrir raforku til stórnotenda sem er langt umfram það orkuverð sem við erum vön að stórnotendur hér hafa greitt.

Raforkuverðið til Silcor er nálægt heimilisverði

Um þennan nýja raforkusamning við Silicor segir í fréttatilkynningu ON frá 17. september s.l. (2015). Þar kemur fram að um sé að ræða samninga (fremur en einn samning) þar sem samið er um raforkusölu í áföngum (sem væntanlega merkir að raforkusalan eykst eftir því sem framleiðsla Silicor eykst). Og það sem er áhugaverðast er að þarna segir að raforkuverðið sem samið var um, sé að jafnaði svipað eins og verðið sem heimili greiða. Orðrétt segir í tilkynningu ON:

Auk þess [] hækkar verðið verulega sem ON fær með nýja samningnum. Það er í bandaríkjadölum og mismunandi eftir áföngum afhendingar. Að jafnaði er heildsöluverðið í samningum farið að nálgast það sem heimili greiða fyrir rafmagn í smásölu í dag. Samningurinn er til 15 ára með möguleika á framlengingu. Afhending orku hefst á árinu 2018.

Verðið er nálægt 43 USD/MWst

Undanfarin ár hefur meðalverð á raforku til stóriðju án flutnings, hér á Íslandi, verið nálægt 20 USD/MWst. En raforkuverðið í nýja samningnum við Silicor er miklu hærra eða nálægt 43 USD/MWst.

Ástæða þess að við vitum að verðið þarna er nálægt 43 USD/MWst er sú að ON segir það sjálft. Á vef fyrirtækisins má sjá að almennt raforkuverð ON núna er 5,40 kr/kWst. Það jafngildir, skv. núverandi gengi, rétt um 43 USD/MWst.

Í fréttatilkynningunni segir að verðið til Silicor sé að jafnaði að nálgast þetta heimilsverð eða almenna smásöluverð. Því hlýtur ályktunin að vera sú að orkuverð ON til Silcor sé nálægt umræddum 43 USD. Eða a.m.k. ekki fjarri þeirri tölu. Því annars væri þessi fréttatilkynning ON röng og villandi.

ON losnar undan Norðurálsverði 

Þarna er um töluvert orkumagn að ræða eða sem samsvarar 40 MW. Og vert að vekja athygli á því að þó svo ON hafi þarna gert nýjan samning við stórnotanda, þá þarf ON samt ekki að reisa neina nýja virkjun né auka framleiðslu í núverandi virkjunum. Enda er augljóst að næstum öll þessi raforka er orka sem hingað til hefur verið samningsbundin álveri Norðuráls (með viðkomu hjá Landsvirkjun sem hefur keypt orku af ON og selt hana áfram á sama verði til Norðuráls). Þetta sést vel af Skýrslu úttektarnefndar um Orkuveitu Reykjavíkur frá 2012, þar sem samningunum OR við Landsvirkjun er lýst.

Ánægja hjá ON

Af áðurnefndri fréttatilkynningu ON er bersýnilegt að þar á bæ ríki mikil ánægja með þennan samning við Slicor. Og að ON grætur það ekki að sleppa undan orkusölu á botnverðinu sem Norðurál hefur notið vegna umræddrar orku. Enda dregur raforkusalan til Norðuráls arðsemi orkufyrirtækjanna hér niður. Miðað við álverð undanfarið má ætla að með orkusölunni til Silcor fái ON verð sem er á bilinu þrefalt til fjórfalt það verð sem fæst fyrir þess Norðurálsorku í dag. Það eru góð tíðindi fyrir ON og eigendur fyrirtækisins.

Það er sannarlega ánægjulegt að orkufyrirtækin hér séu komin í þá stöðu að bjóðast miklu hærra verð fyrir orkuna frá stórnotendum en verið hefur. Í þessu tilviki var það ON sem gat fagnað. Og viðeigandi að samgleðjast fyrirtækinu vegna þessa. Þarna má líka segja að ON hafi stigið athyglisvert skref, sem sýnir okkur skýrt og skorinort hvernig íslenski raforkumarkaðurinn er að þróast. Í átt til aukinnar arðsemi af nýtingu þessara mikilvægu náttúruauðlinda sem orkulindirnar okkar eru.

Fleiri svona jákvæð skref vonandi framundan

Þetta er afar mikilvægt. Rétt eins og það er t.d. afar mikilvægt að gott verð fáist fyrir íslenskan fisk og sjávarafurðir. Og með hliðsjón af þessu öllu saman ætti öllum að vera ljóst hversu mikilvægt það er að aðrir stóriðjusamningar sem eru að losna, skili líka mikilli hækkun á arðsemi í raforkusölunni. Rétt eins og var að gerast hjá ON.

Alcoasamningurinn dregur Landsvirkjun niður

Ýmislegt hefur verið sagt og skrifað um arðsemi Kárahnjúkavirkjunar. Þ.á m. að arðsemi af virkjuninni sé of lítil. En einnig að gera megi ráð fyrir að arðsemi virkjunarinnar verði með ágætum á næstu árum og áratugum.

Arðsemi Kárahnjúkavirkjunar mun ráðast af þróun álverðs og vaxta

Kárahnjúkavirkjun var reist vegna álvers Alcoa á Reyðarfirði (Fjarðaáls) og er langstærsta virkjunin á Íslandi. Mikilvægt er að hafa í huga að þegar horft er til framtíðar er arðsemin af virkjuninni talsvert óviss og ófyrirsjáanleg. Arðsemin mun fyrst og fremst ráðast af breytingum á álverði, því verðið á raforkunni til Alcoa er tengt álverði. Og auðvitað ræðst arðsemin líka mjög af þróun vaxta, þ.e. fjármagnskostnaði Landsvirkjunar vegna virkjunarinnar.

Það er því lítið hægt að fullyrða um arðsemi Kárahnjúkavirkjunar til framtíðar. Aftur á móti er auðveldara að meta arðsemi virkjunarinnar það sem af er. Hvort sú arðsemi er of lítil eða eðlileg er matsatriði og fer eftir því hvað miðað er við. En það er aftur á móti staðreynd að arðsemin af raforkusölunni til Fjarðaáls er það lítil að hún hefur verið að draga arðsemi Landsvirkjunar niður. Hvað svo sem síðar verður.

Nýr samningur Landsvirkjunar og Rio Tinto Alcan jók arðsemi LV

Það sem þarna spyrnir á móti, þ.e. dregur arðsemi Landsvirkjunar upp, er hinn nýi raforkusamningur fyrirtækisins við Rio Tinto Alcan vegna álversins í Straumsvík. Sá samningur endurspeglar prýðilega þá stefnu Landsvirkjunar að hámarka afrakstur af þeim orkulindum sem fyrirtækinu er treyst fyrir með sjálfbæra nýtingu, verðmætasköpun og hagkvæmni að leiðarljósi, eins og lesa má á vef fyrirtækisins.

Það er sem sagt ekki Kárahnjúkvirkjun né raforkusamningurinn við Alcoa sem er ástæðan fyrir vaxandi eiginfjármyndun og vaxandi arðgreiðslum Landsvirkjunar síðustu árin. Það er einkum nýi samningurinn við RTA sem er ástæða betri afkomu Landsvirkjun en ella væri og veitir fyrirtækinu meiri möguleika til að auka arðgreiðslur sínar til eigandans. Sem er íslenska ríkið og þar með þjóðin. Þetta er jákvætt og gott.

Þessi nýi raforkusamningur Landsvirkjunar vegna álvers Rio Tinto Alcan í Straumsvík (Ísal) er frá árinu 2010. Vegna aukinnar arðsemi Landsvirkjunar skipta svo líka máli smærri nýlegir samningar, svo sem við gagnaver. Þar sem samið var um raforkuverð sem er miklu hærra en meðalverð Landsvirkjunar til stóriðju. Hlutfallslega hafa þeir samningar þó vissulega ekki mikil áhrif á heildarafkomu Landsvirkjunar vegna þess hversu orkumagnið er þarna hógvært. En þarna er hvert og eitt skref mikilvægt. Allt er þetta til marks um góðan árangur af stefnu Landsvirkjunar um að nýtingin á orkuauðlindum skili viðunandi arði til þjóðarinnar.

Samningurinn vegna Straumsvíkurversins er mjög jákvæður fyrir Landsvirkjun

Til að lesendur átti sig betur á ofangreindu samspili raforkusamninganna vegna Fjarðaáls og Straumsvíkur er hér birt graf (sjá neðst í greininni). Sem sýnir þær tekjur sem Landsvirkjun hefur haft af Fjarðaáli annars vegar og Straumsvík hins vegar síðustu sex ár (tekjur pr. seld MWst). Eins og sjá má þá hækkaði raforkuverðið til Straumsvíkur á öllu þessu tímabili. En verðið til Fjarðaáls hefur aftur á móti farið lækkandi (einkum vegna lækkandi álverðs; sjá rauðu súlurnar á grafinu).

Í upphafi tímabilsins var verðið til Fjarðaáls að vísu lítið eitt hærra en til Straumsvíkur. Enda var Straumsvík þá ennþá að fá raforku skv. gömlum samningi - en það breyttist sem sagt með nýja samningnum 2010. Og nú á tímum lágs álverð er augljóst hversu nýi samningurinn við RTA er jákvæður (sbr. grænu súlurnar á grafinu). Og jafnvel þó svo álverð hækki mikið er ólíklegt að raforkuverðið til Fjarðaáls verði sambærilegt við Straumsvík - því til að svo verði þarf álverð að hækka um hvorki meira né minna en nálægt því 70% frá núverandi álverði. Þetta eitt og sér sýnir vel gríðarlegt mikilvægi Straumsvíkursamningsins fyrir Landsvirkjun. Og ánægjulegt að hann gildir til ársins 2036.

Fjarðaál dregur Landsvirkjun niður

Niðurstaðan er því sú að meðan raforkusamningurinn við Straumsvík frá 2010 er sterkur drifkraftur að baki aukinni arðsemi Landsvirkjunar, er orkusamningurinn við Fjarðaál frá 2003 að draga afkomu Landsvirkjunar niður. Enda er alkunna að það að verðtengja raforkuna frá raforkufyrirtæki (Landsvirkjun) við álverð eykur áhættu orkufyrirtækisins (Landsvirkjunar). Og sá áhættuáttur einn og sér er t.d. til þess fallinn að skapa Landsvirkjun verri vaxtakjör en ella væri. Sík verðtenging er einmitt í Alcoa-samningnum frá 2003. En ekki í samningi Landsvirkjunar við Rio Tinto Alcan frá 2010; þar er raforkuverðið tengt bandarískri neysluvísitölu sem er miklu áhættuminni tenging.

Eðlilegt að Norðurál greiði svipað og Straumsvík

Það er sem sagt svo að vegna álverðstengingarinnar hefur Alcoa-samningurinn verið að draga afkomu Landsvirkjunar niður. Og með álverðstengingunni veldur Alcoa-samningurinn því að rekstrarafkoma Landsvirkjunar til framtíðar er ennþá ófyrirsjáanlegri en ella væri. Þar með eykur Alcoa-samningurinn áhættu Landsvirkjunar - bæði að mati lánveitenda og fyrirtækja sem leggja mat á getu Landsvirkjunar til að greiða skuldir sínar. 

Það sem aftur á móti er jákvætt er aukin arðsemi Landsvirkjunar vegna nýja samningsins við RTA. Og miklu skiptir að arðsemi Landsvirkjunar haldi áfram að aukast. Svo sem með því að raforkuverð hækki verulega til álvers Century Aluminum (Norðuráls) og til kísilmálmverksmiðju China Bluestar (Elkem). Því einungis þannig geta arðgreiðslur Landsvirkjun til eiganda síns aukist umtalsvert á komandi árum.

Þess má geta að vegna lækkandi álverðs er verðmunurinn á raforkunni til Fjarðaáls (Alcoa) og Ísal í Straumsvík (RTA) ennþá meiri nú um stundir en verið hefur undanfarin ár. Verðið á raforkunni til Fjarðaáls hefur sem sagt lækkað talsvert frá síðasta ári, en á sama tíma hefur raforkuverðið til Straumsvíkur hækkað (í samræmi við bandaríska neysluvísitölu). Loks má minna lesendur á að verðin sem koma fram á grafinu hér að neðan eru raforkuverð ásamt flutningskostnaði. Hið raunverulega endurgjald álfyrirtækjanna fyrir raforkuna er því ennþá lægra en þarna kemur fram.

 

Strönduð orka og lítil arðsemi

Í kjölfar nýlegs fundar Bresk-íslenska viðskiptaráðsins um mögulegan sæstreng milli Íslands og Bretlands hafa orðið nokkrar umræður og skrif um ágæti eða ómöguleika slíks verkefnis. Í þessu sambandi er vert að árétta nokkur atriði sem valda því að sæstrengur af þessu tagi er áhugavert tækifæri fyrir Íslendinga. 

Þau jákvæðu tækifæri sem sæstrengur býður okkur upp á felast m.a. í möguleikanum á aukinni og jafnvel stóraukinni arðsemi af raforkusölu. Eins og útskýrt var í síðustu grein minni hér á viðskiptavef mbl.is. Að auki býður sæstrengur t.d. upp á aukið orkuöryggi á Íslandi og að ná betri nýtingu af orkufjárfestingunum hér. Þarna er þó ýmis óvissa fyrir hendi og afar mikilvægt að skoða málið vel og af kostgæfni og fagmennsku. Hér verður fjallað um nokkur mikilvæg atriði vegna sæstrengsverkefnisins.

Sæstrengur skapar Íslandi tækifæri til að losna af strandstað

Ísland er langstærsti raforkuframleiðandi heims miðað við höfðatölu. En vegna þess að Ísland er aflokað raforkukerfi er orkan hér strönduð. Skortur á aðgangi okkar að stærri raforkumarkaði með mikla eftirspurn er líkt og ef t.d. Noregur eða Katar ættu enga möguleika á að selja olíu eða jarðgas til útlanda.

Ef Noregur og Katar væru í slíkri stöðu væri e.k. offramboð af olíu og gasi í þessum löndum - og verðið lágt og arðsemin miklu lægri en ella. Sama má segja um íslensku orkuna. Eins og staðan hér er, og hefur verið, er orkan hér strönduð. Og mikilvægt hagsmunamál fyrir þjóðina alla að a.m.k. hluti orkunnar eigi aðgang að erlendum mörkuðum, þar sem gott verð býðst.

Norðmenn sjá eðlilega mikinn hag í útflutningi á bæði jarðgasi og olíu (og það jafnvel þó svo þetta séu ekki endurnýjanlegar auðlindir). Ef við Íslendingar höfnum tækifæri til raforkuútflutnings væri það álíka eins og Norðmenn höfnuðu því að flytja út olíu og gas.

Ættu Norðmenn ekki að stunda útflutning á orku?

Með slíkri einangrunarstefnu væri eldsneytisverð vissulega mögulega eitthvað lægra í Noregi en er - vegna mikils framboðs af olíu í landinu. En með slíkri stefnu nytu Norðmenn miklu minni skatttekna - og ættu engan olíusjóð. Sá mikli sjóður og skatttekjurnar, sem tryggja þeim stöðu og lífskjör sem einhver allra auðugasta þjóð heims, væru þá ekki svipur hjá sjón.

Það er reyndar svo að með sömu rökum og þeim sem beitt hefur verið gegn útflutningi á raforku frá Íslandi, þá ættu þjóðir yfirleitt ekki mikið að vera að stússa í útflutningi. Því það sé svo áhættusamt - eða þá að svoleiðis leiði bara til þess að sama vara verði dýrari en ella á heimamarkaðnum. Slíkur málflutningur stenst auðvitað ekki hagfræðilega. Ef það er unnt tæknilega að flytja út íslenska raforku og selja hana þannig á háu verði, þá er þar um að ræða mjög áhugavert efnahagslegt tækifæri fyrir Íslendinga. Eðlilegt er að skoða þetta tækifæri af alvöru og fordómalaust.

Nánari könnun og viðræður eru mikilvægar

Einangrunarstefna Norðmanna gagnvart olíu og jarðgasi væri augljóslega firra. Sama gildir um málflutning þeirra sem tala gegn sæstrengshugmyndinni. Sá málflutningur er að megninu til tóm vitleysa, þar sem farið er rangt með staðreyndir um breska hvatakerfið um endurnýjanlega orku og nefndar kostnaðartölur um sæstreng sem styðjast ekki við neinar haldbærar röksemdir.

Einnig má oft sjá í skrifum gegn sæstrengshugmyndinni að menn setji fram fyrirframgefnar niðurstöður. Svo sem um að útilokað sé að fá nógu hátt verð fyrir orkuna, sæstrengurinn verði alltof dýr og/eða að stórkostlegar tækniframfarir séu handan við hornið sem muni tryggja heiminum ótakmarkaða raforku á lágu verði.

Þetta er skrýtinn málflutningur. Því það er augljóst að umræddri óvissu um t.d. orkuverð og kostnað verður ekki eytt nema með ítarlegri könnun og viðræðum. Hið eina rétta í stöðunni er að ganga þar til verks, þ.e.a.s. að kanna málið ítarlega. Og þ.á m. að eiga viðræður við bresk stjórnvöld og fá á hreint hvort þarna væri unnt að ná saman um orkuverð og orkumagn.

Ýmislegt bendir til þess að þarna sé afar áhugavert tækifæri fyrir hendi, sem geti skipt miklu fyrir hagsmuni Íslendinga og verið jákvætt fyrir íslenskan efnahag. Það er samt ekki víst að verkefnið sé raunhæft eða nægjanlega arðbært. Það mun koma í ljós með nánari athugun og viðræðum. 

Þjóðarhagsmunir að leiðarljósi

Auðvitað veit allt hugsandi og fordómalaust fólk að það er skynsamlegt að huga að slíkum möguleikum til aukinna útflutningstekna - og kanna hvort slíkt geti verið ábatasamt og farsælt fyrir þjóðina. Fólk veit líka að málflutningur gegn því að slík tækifæri séu könnuð til hlítar er fyrst og fremst til kominn vegna þess að verið er að gæta einhverra sérhagsmuna.

Þar virðist einkum og sér í lagi markmiðið að hygla hagsmunum erlendra stóriðjufyrirtækja á Íslandi. Vissulega eru svo aðrir sem tala gegn strengnum sem einfaldlega virðast ekki skilja hvað hugmyndin gengur út á eða misskilja hana. Ég vil taka það skýrt fram að ég lít á málið út frá hreinum þjóðarhagsmunum og engu öðru. Og vona svo sannarlega að stjórnvöld geri það líka.

Könnum tækifærið af kostgæfni og gætum okkur á sérhagsmunum

Það er alls ekki víst að hugmyndin um sæstreng gangi upp. Verkefnið er of skammt á veg komið til að hægt sé að fullyrða um það. En að hafna tækifærinu og sleppa því að kanna það til hlítar væri bæði tákn um kjánaskap og yfirgengilegt metnaðarleysi.

Hagsmunabarátta í íslensku atvinnulífi er oft ansið mikil. Og það eru til bæði fyrirtæki hér og atvinnugreinar sem myndu sennilega fagna því mjög að þetta tækifæri til tengingar við annan raforkumarkað væri skoðað sem minnst. Þar kemur áliðnaðurinn kannski fyrst upp í hugann.

Sá iðnaður notar hátt í 3/4 allrar þeirrar raforku sem framleidd er á Íslandi - og kærir sig af eðlilegum ástæðum alls ekki um að fá þar umtalsverða samkeppni. Enda nýtur áliðnaðurinn hér og stóriðjan þess að fá raforkuna á afar lágu verði vegna lítillar eftirspurnar sem hér er miðað við orkumagnið. Í sumum tilvikum er þar um að ræða sannkallað botnverð. Og sökum þess að þar eru stórir raforkusamningar að losna eftir einungis örfá ár (2019) er nú kominn í gang mikill áróður gegn sæstrengshugmyndinni.

Áróður gegn sæstreng til að vernda sérhagsmuni

Fólk ætti að spyrja sig af hverju allt í einu eru komin fram svo mikil skrif gegn sæstreng og reyndar líka gegn Landsvirkjun eins og raun ber vitni. Hvað eru menn hræddir við? Gæti kannski komið í ljós að sæstrengur sé bæði geysilega arðsamt tækifæri fyrr Ísland og raunhæft verkefni?

Þarna eru geysilegir hagsmunir í húfi. Í því sambandi er t.d. ágætt að hafa í huga að bara á síðustu átta árum nam rekstrarhagnaður Norðuráls (EBITDA) meira en einum milljarði USD. Þetta er í reynd að megninu til auðlindaarður af nýtingu íslenskra orkuauðlinda. Staðan í dag er sem sagt sú að þarna þjónar arðurinn af nýtingu umræddra vatnsafls- og jarðvarmaauðlinda fyrst og fremst þeim tilgangi að halda uppi hlutabréfaverði Century Aluminum. Og um leið hífa upp hlutabréfaverð stærsta eiganda Century; hrávörurisans Glencore. Þetta er ástand sem umrædd fyrirtæki vilja og reyna af öllum mætti að viðhalda. Og vilja koma í veg fyrir alla umtalsverða aukna samkeppni um orkuna. Til að tryggja sér sterka samningsstöðu í tengslum við endurnýjun orkusamninga.

Vert er að minna á að umræddur áróður gegn sæstreng færðist mjög í aukana í kjölfar þess að ég skrifaði grein þar sem ég benti einmitt á að stórir orkusamningar væru senn að renna hér út. Það var þá sem framkvæmdastjóri hjá Norðuráli spratt fram með afar ósvífna grein þar sem reynt var að gera lítið úr mínum málflutningi. Sú grein var uppfull af rangfærslum og útúrsnúningum og var sannkallað vindhögg. Í kjölfarið komu svo fótgönguliðarnir - með hverja þvælugreinina á fætur annarri. Taki þeir til sín sem eiga.

Upplýst og hlutlaus ákvörðun mikilvæg

Slíkur áróður er til allrar hamingju dæmdur til að mistakast. Þ.e. að skila engum árangri til handa viðkomandi stóriðjufyrirtækjum. Fótgönguliðar viðkomandi fyrirtækja geta hamast eins og þeir vilja í fjölmiðlum og annars staðar með barnalegan áróður sinn og rökleysu. Stjórnvöld og skynsamur almenningur sér léttilega í gegnum þann áróður. Og veit að eðlilegt er að kanna sæstrengstækifærið til fulls.

Slík skynsamleg viðhorf komu einmitt skýrt fram hjá fjármálaráðherra í erindi hans á áðurnefndum fundi Bresk-íslenska viðskiptaráðsins. Ráðherrann er vel að merkja sá sem skipar stjórn ríkisfyrirtækisins Landsvirkjunar. Sem undanfarið hefur ásamt stjórnendum Landsvirkjunar leitast við að auka arðsemi fyrirtækisins og auka arðgreiðslur í ríkissjóð. Slíkt er öllum landsmönnum til heilla.

Með upplýstri umræðu og meiri athugun á sæstrengsverkefninu getum við vitað hvaða skref er farsælt að þjóðin taki með þetta mál. Það er alls ekki víst að sæstrengsverkefnið reynist framkvæmanlegt. En það er ekki fyrr en slík vinna hefur farið fram, að komnar verða góðar forsendur til að komast að niðurstöðu í málinu - og taka ákvörðun um framhaldið. Hver sú ákvörðun verður er ómögulegt að sjá fyrir. En vonandi mun sú ákvörðun byggja á staðreyndum og þjóðarhagsmunum en ekki á áróðri og sérhagsmunum.

Jákvæður áhugi á sæstreng

Nú í vikunni fór fram áhugaverður fundur á vegum Bresk-íslenska viðskiptaráðsins um mögulegan sæstreng og raforkuviðskipti milli Bretlands og Íslands. Þar talaði m.a. fjármálaráðherrann, Bjarni Benediktsson, ásamt Herði Arnarsyni, forstjóra Landsvirkjunar og fólki úr breska og bandaríska orkugeiranum.

Þeirra á meðal voru Charles Hendry, fyrrum orkumálaráðherra Bretlands, og Charlotte Ramsay, sem verið hefur verkefnastjóri breska National Grid vegna sæstrengsins sem senn verður lagður milli Bretlands og Noregs (National Grid gegnir svipuðu hlutverki eins og Landsnet gerir hér á landi). Þarna var því um að ræða fólk með mikla þekkingu og reynslu af viðfangsefninu. Í þessari grein verður fjallað um nokkur atriði sem fram komu á fundinum og þau sett í samhengi við orkuverðið hér. Þar má sérstaklega nefna eftirfarandi:

• Fjármögnun ekki álitin vandamál:
  Fram kom á fundinum að góður áhugi sé meðal erlendra fjárfesta fyrir sæstrengnum og útlit fyrir að ekki verði vandkvæði með að fjármagna verkefnið. Þar er þó eðlilega ennþá veruleg óvissa - því enn sem komið er hefur málinu fremur lítið verið sinnt af hálfu íslenskra stjórnvalda. Í máli fyrirlesara kom skýrt fram að bresk stjórnvöld og breska raforkuflutningsfyrirtækið National Grid séu áhugasöm um verkefnið og að boltinn sé núna hjá íslenskum stjórnvöldum.
  
  
• Raforkuverð til Bretlands yrði sennilega á bilinu 80-140 USD/MWst:
  Fyrirlesararnir fjölluðu lítið um tölur en þeim mun meira um verkefnið almennt. Af svörum við spurningum í lok fundarins og ýmsum gögnum má þó ráða að raforkuverðið sem vænta megi vegna raforkusölu til Bretlands yrði sennilega á bilinu 80-140 USD/MWst. Þá er vel að merkja búið að draga flutningskostnað um sæstrenginn frá, þ.e. umrædd upphæð er verðið sem íslenska orkufyrirtækið gæti fengið í tekjur af hverri seldri MWst.
  
  
• Raforkuverðið til Norðuráls og Fjarðaáls um og undir 15 USD/MWst:
  Til samanburðar kann lesendum að þykja það áhugavert að raforkuverð Landsvirkjunar til Norðuráls er núna talsvert undir 15 USD/MWst (þ.e. raforkuverðið án flutningskostnaðar). Og sambærilegt verð til Fjarðaáls er nú nálægt 15 USD/MWst. Það myndi því augljóslega skapa afar góð tækifæri til aukinnar arðsemi að geta selt raforku til Bretlands á 80-140 USD/MWst. Sem er nálægt því að vera tífalt hærra verð en verðið til Norðuráls og um sex- til áttfalt verð þegar miðað er við verðið til Fjarðaáls.
  
  
• Viðræður eru mikilvægar:
  Ennþá er uppi ýmis óvissa um mikilvæg atriði vegna verkefnisins, eins og t.d. raforkuverðið, orkumagnið og kostnað við verkefnið. Enda hafa engar ítarlegar formlegar viðræður ennþá átt sér stað  milli breskra og íslenskra stjórnvalda um verkefnið, né við framleiðendur svona sæstrengja og tilheyrandi spennustöðva. Eðlilegast er að farið verði í slíkar viðræður til að fá skýrari mynd af verkefninu. Og engin ástæða til að bíða með það. En víkjum nú nánar að fundinum og orkuverðinu:

Góð hreyfing að komast á málið?

Á fundinum kom ýmislegt athyglisvert fram. Svo sem það að verulegur áhugi sé á því erlendis að fjármagna sæstrenginn, eins og áður sagði. Á fundinum kom líka skýrt fram að til að málið haldi áfram þurfa íslensk stjórnvöld að ákveða hvort og hvernig þau vilja halda á málinu. Af orðum fjármálaráðherra, Bjarna Benediktssonar, þótti mér sem tónninn væri sá að meiri hreyfing kunni senn að komast á málið en verið hefur. Það er jákvætt og löngu tímabært - því þarna gæti verið um að ræða eitthvert besta efnahagstækifæri Íslands.

Það er bæði skynsamlegt og eðlilegt að vandlega verði hugað að þessu áhugaverða tækifæri. Og æskilegt að beinar formlegar viðræður hefjist um málið á milli íslenskra og breskra stjórnvalda. Slíkar viðræður yrðu óskuldbandi og fælu ekki í sér neina áhættu. En gætu orðið til að skýra hratt og vel ýmis óvissuatriði. Það mælir því allt með slíkum viðræðum.

Nýleg dæmi eru um raforkuverð allt að 240 USD/MWst

Meðal framsögumanna á umræddum fundi var fólk sem gjörþekkir bæði þróun sæstrengja og breska raforkumarkaðinn. Að þeirra mati er sæstrengsverkefnið bæði tæknilega og fjárhagslega áhugavert. Og þau virtust telja góðar líkur á að unnt sé að ná samningi um raforkuverð sem yrði í samræmi við nýlega samninga breskra stjórnvalda um t.a.m. vindorku og kjarnorku.

Þarna var þó varlega farið í að nefna tölur. Hér skal minnt á að í fyrstu umferð sérstakra samninga um ný vindorkuverkefni í Bretlandi bauðst raforkuverð sem í dag jafngildir um 240 USD/MWst. Í annarri umferð slíkra samninga mátti sjá verð sem jafngildir um 180 USD/MWst. Með hliðsjón af þessu og öðrum viðmiðunarverðum í orkustefnu breskra stjórnvalda er kannski eðlilegt að gera ráð fyrir að orka frá Íslandi yrði seld á allt að 180 USD/MWst.

Líklegt raforkuverð á bilinu 80-140 USD/MWst

Til að gera sæstrengsverkefnið sérstaklega áhugavert fyrir Breta má þó gera ráð fyrir að orkuverðið vegna raforkunnar frá Íslandi þurfi að vera aðlaðandi í samanburði við verðin sem undanfarið hafa verið í boði vegna endurnýjanlegra orkuverkefna innan Bretlands. Þá er eðlilegt að líta til flutningskostnaðar um sæstrenginn, svo og þess að íslenskan orkan ætti kannski þrátt fyrir þann kostnað að vera eitthvað ódýrari en frá t.d. nýju bresku vindorkuveri utan við ströndina. Þar með má mögulega ætla að hámarksverð fyrir íslensku orkuna kynni að vera allt að 140 USD/MWst. Þá er átt við verð án flutnings, þ.e. það verð sem Landsvirkjun og önnur íslensk orkufyrirtæki myndu fá fyrr orkuna.

Þetta verð, 140 USD/MWst, er hér nefnt sem mögulegt hámarksverð miðað við þær aðstæður og þá samninga sem nú eru fyrir hendi. Þetta kann þó að vera of hátt verð til að verkefnið sé nægilega aðlaðandi fyrir bresk stjórnvöld. Enda virðist sem Landsvirkjun telji rétt að vera hógværari í væntingum. Sem er sjálfsagt skynsamlegt og kannski líklegra til að skila samningum.

Í því sambandi má nefna að í nýlegri kynningu á vegum Landsvirkjunar um sæstrengsmöguleikann má sjá viðmiðunina 80 USD/MWst (sem lágmarksverð). En jafnvel svo hógvært verð felur í sér mjög áhugaverð tækifæri til stóraukinnar arðsemi af raforkusölu. Enda er þetta verð (80 USD/MWst) margfalt hærra en það verð sem erlenda stóriðjan hér greiðir (enda hafa þau raforkuviðskipti skapað stóriðjunni hér myljandi hagnað). 

Norðurál og Fjarðaál eru einungis að greiða um og undir 15 USD/MWst

Það er sem sagt sennilega raunhæft að gera ráð fyrir því að eðlilegt samningsverð yrði einhversstaðar á umræddu bili; 80-140 USD/MWst. Mögulega þó nær neðri mörkunum þarna heldur en þeim efri. Það merkir að verðið gæti t.d. verið 80 USD/MWst eða 90 USD/MWst eða 100 USD/MWst eða jafnvel um 105 USD/MWst. Og þá er átt við verðið sem íslenski orkuframleiðandinn fengi í sinn hlut fyrir hverja framleidda og selda MWst um strenginn.

Til samanburðar er áhugavert að í dag er raforkuverðið sem Landsvirkjun fær vegna raforkusölu til Fjarðaáls nálægt 15 USD/MWst og verðið til Norðuráls er ennþá lægra. Þegar flutningskostnaður er tekinn með eru þessu umræddu álfyrirtæki Alcoa og Century að greiða Landsvirkjun og Landsneti samtals um og undir 20 USD/MWst nú um stundir. Tekið skal fram að álverin greiða flutningskostnaðinn til Landsvirkjunar sem svo greiðir Landsneti fyrir flutninginn til álveranna.

Lesendur skulu hafa í huga að umræddar tölur um raforkuverð til álveranna eru síbreytilegar. Vegna þess að orkuverðið þarna er tengt álverði. Og í dag er verð á áli í lægri kantinum. En tölurnar gefa okkur áhugaverða vísbendingu um það hvernig sæstrengur felur í sér tækifæri til stóraukinnar arðsemi Landsvirkjunar og annarra íslenskra orkufyrirtækja. Þegar litið er til þess að sæstrengur gæti skilað raforkuverði á bilinu 80-140 USD/ sést t.a.m. að það verð er í nágrenni við að vera tífalt hærra raforkuverð en Norðurál greiðir núna.

Þrefaldur til tífaldur verðmunur

Meira að segja raforkuverðið til álvers Rio Tinto Alcan í Straumsvík, sem greiðir miklu hærra orkuverð en hin álverin tvö og er ekki með álverðstengingu, er miklu lægra en lágmarksverðið sem gæti fengist fyrir raforku selda um sæstrenginn. Verðið til Straumsvíkur (nettóverðið) er nú rétt rúmlega þriðjungur þess lágmarksverðs sem vænta má (80 USD/MWst) vegna raforkusölu um sæstrenginn. Og ef miðað er við hærri mörkin sem voru nefnd hér fyrr (140 USD) þá er raforkuverðið til Straumsvíkur innan við fjórðungur sæstrengsverðsins.

Lesendur hljóta flestir að vera sammála því að þetta er sláandi mikill munur. Og eins og áður sagði þá er munurinn ennþá meiri þegar litið er til raforkusölunnar til Fjarðaáls og Norðuráls! Í tilviki síðastnefnda álversins er álverið nú að greiða raforkuverð sem er um tíundi hluti af því sem fengist gæti fyrir raforku sem seld yrði til Bretlands. Og verðmunurinn gagnvart Fjarðaáli er lítið minni.

Bretar áhugasamir um viðræður

Hér í lokin skal nefnt að það er afar ánægjulegt að heyra fólk með mikla þekkingu á sæstrengjum og breska raforkumarkaðnum vera svo jákvætt gagnvart sæstreng milli Íslands og Bretlands, eins og var á þessum umrædda fundi Bresk-íslenska viðskiptaráðsins. Einnig er áhugavert að rifja það upp að bresk stjórnvöld hafa fyrir allnokkru óskað eftir viðræðum við íslenska atvinnu- og nýsköpunarráðherrann um möguleikann á sæstreng milli Íslands og Bretlands.

Því hafnaði íslenski ráðherrann. Það var mjög furðuleg afstaða, því engin áhætta fylgir því fyrir Ísland að kanna þennan möguleika til fulls. Íslenski nýsköpunarráðherrann hefur þannig tafið fyrir því að ýmis mikilvæg atriði um t.d. arðsemi og umhverfisáhrif sæstrengs skýrist. Vonandi sjáum við brátt skynsamari ákvarðanir af hálfu íslenskra stjórnvalda.

Skipulagður áróður gegn aukinni arðsemi Landsvirkjunar og OR

Undanfarið hefur mátt sjá ýmis skrif og ummæli sem endurspegla áhyggjur eða ótta álfyrirtækjanna hér. Áhyggjur af minnkandi hagnaði fyrirtækjanna því Íslandi kunni að opnast tækifæri til að fá hærra verð fyrir raforkuna.

Til að sporna gegn þessu tækifæri Íslands hefur m.a. Samál (Samtök álfyrirtækja á Íslandi) verið virkjað til að breiða út villandi upplýsingar. Allt virðist þetta ganga út á að villa almenningi sýn og tryggja að álfyrirtækin hér fái sem minnsta samkeppni um raforkuna.

Umræddur málflutningur beinist einkum að tveimur atriðum. Annars vegar því að gera lítið úr þeirri hugmynd að sæstrengur verði lagður milli Íslands og Bretlands. Og hins vegar því að reynt er að láta líta svo út að álverin hér séu að greiða nokkuð hátt verð fyrir raforkuna. 

Óttinn við sæstreng 

Nýverið var haft eftir forstjóra álvers Alcoa á Reyðarfirði að umræðan um sæstreng og áhersla á útflutning á umframorku sé „ekki trúverðug þegar við upplifum raforkuskort á hverju ári“. Þetta er athyglisverð afstaða hjá álversforstjóranum.

Í fyrsta lagi er ekki um að ræða orkuskort hér. Ísland er stærsti raforkuframleiðandi heims m.v. fólksfjölda (per capita) og tal um orkuskort er út í hött. S.k. orkuskerðingar sem álfyrirtækin hafi orðið fyrir eru eðlilegur hluti af raforkusamningum fyrirtækjanna við orkufyrirtækin. Ef álfyrirtækin hefðu viljað tryggja sér meiri orku hefðu þau einfaldlega átt að semja um kaup á meiri tryggri orku.

Vandinn sem forstjóri Alcoa víkur þarna að lýsir sér aftur á móti í því að miðað við uppbyggingu flutningskerfis raforku hafi verið farið heldur geyst í stóriðjuframkvæmdir hér. Og/eða átt að huga betur að uppbyggingu flutningskerfisins samhliða virkjana- og stóriðjuframkvæmdum.

Í öðru lagi er sérkennilegt hvernig umræddar orkuskerðingar eru af hálfu forstjóra Fjarðaáls settar í samhengi við sæstrengshugmyndina. Þessar skerðingar eru á engan hátt óeðlilegar og þær breyta engu um það að hér rennur oft vatn á yfirfalli virkjana. Og þar fer umframorka til spillis. Það er kjarni málsins.

Þar að auki er sæstrengur þess eðlis að hann myndi gera orkufyrirtækjunum auðveldara að efna raforkusamninga sína - í því ólíklega ástandi að þau myndi lenda í vandræðum með að framleiða nóg í samræmi við sölusamninga. Sæstrengur myndi sem sagt bæði geta bætt orkunýtingu í íslenska raforkukerfinu og aukið orkuöryggi.

Þarna virðist vera um að ræða tilraun af hálfu forstjóra Fjarðaáls til að tala niður sæstrengshugmyndina. Enda nýtur stóriðjan hér góðs af því að Ísland sé aflokað raforkukerfi, sem situr uppi með strandaða orku. Það ástand tryggir að miklu minni og miklu einhæfari eftirspurn er eftir orkunni hér en alla væri - sem er til þess fallið að styrkja samningsstöðu álfyrirtækjanna gagnvart raforkuframleiðendunum hér.

Í hnotskurn þá óttast álfyrirtækin ekkert meira en þá auknu eftirspurn og stærri kaupendahóp sem sæstrengur myndi skapa um íslenska orku. Áliðnaðurinn skelfist þá tilhugsun að Íslandi bjóðist tækifæri til að snarauka arðsemi sína af raforkunni.

Óttinn við að botnverð til álvera heyri sögunni til

Öllum sem fylgjast með skrifum mínum ætti að vera kunnugt um hvernig Ágúst Hafberg, framkvæmdastjóri hjá Norðuráli, og Pétur Blöndal hjá Samáli, hafa reynt að villa um fyrir almenningi um raforkuverð til álvera á Íslandi. Sambærilegur málflutningur er einnig mjög áberandi hjá þeim sem standa að Fésbókarsíðunum Auðlindir okkar og Atvinna og iðnaður. 

Þessi málflutningur gengur mjög út á það að slá ryki í augu fólks; að reyna að sannfæra fólk um þá blekkingu að raforkuverð hér til álveranna sé nokkuð hátt í alþjóðlegu samhengi. Og að Landsvirkjun ætti jafnvel að lækka orkuverð sitt sökum þess að orkuverð hafi verið að lækka í mörgum nágrannalöndum okkar (sem er vegna efnahagsþrenginga og tímabundinnar offramleiðslu á orku).

Í þessum ruglmálflutningi áróðursmeistara álfyrirtækjanna er líka athyglisvert að þar er í hvívetna forðast að nefna hvert raforkuverðið er til álvera Century Aluminum (Norðuráls) og Alcoa (Fjarðaáls). Enda njóta þessi tvö álfyrirtæki raforkuverðs sem er algert botnverð og er t.a.m. langt undir meðalverði á raforku í nýlegum samningum við álver í Kanada. Og langt undir meðalverði raforku til álvera á Íslandi (vegna þess að raforkuverðið til álversins í Straumsvík er miklu hærra en til hinna álveranna tveggja).

Almenningur á Íslandi haldi vöku sinni

Mikilvægt er að almenningur á Íslandi hugleiði hver það er sem hagnast mest á því að raforkuverð á Íslandi sé mjög lágt. Það eru álfyrirtækin. Þau fá hátt í 3/4 allrar raforkunnar sem er framleidd hér. Ef og þegar raforkuverðið til þeirra hækkar þá mun það skapa bæði Landsvirkjun og ON/OR (sem bæði eru í opinberri eigu og þar með í eigu almennings) miklar aukatekjur og góðan hagnað. Þar með munu orkuauðlindirnar okkar loks fara að skila þjóðinni meiri og sanngjarnari arði.

Þær tekjur og sá hagnaður, sem í reynd er auðlindaarðurinn af nýtingu orkuauðlindanna hér, rennur nú fyrst og fremst til erlendu álfyrirtækjanna sem eiga álverin hér. Og þau kæra sig alls ekki um að missa neitt af þeim fjármunum til íslensks almennings. Og vegna þess að nú styttist í að stór raforkusamningur Century Aluminum (Norðuráls) við Landsvirkjun rennur út (og fljótlega einnig orkusamningur Century við ON/OR) hefur nú verið efnt til áróðursherferðar um að raforkuverð hér til álvera sé nokkuð hátt. Og að engin ástæða sé til að hækka það. Sem er algjör firra, því verðið hér til álveranna og þá einkum og sér í lagi til Norðuráls er í reynd mjög lágt í alþjóðlegu samhengi.

Þetta vita vafalítið stjórnendur Landsvirkjunar svo og fulltrúar eigandans, þ.e. fjármálaráðherra og stjórn Landsvirkjunar. Því fólki getum við vonandi treyst; treyst til þess að tryggja að Century Aluminum (Norðurál) fái ekki nýjan orkusamning á botnverði. Heldur einungis á verði sem er a.m.k. sambærilegt eða nálægt því verði sem álver greiða almennt í Bandaríkjunum og Evrópu og svipað því verði sem álverið í Straumsvík greiðir.

Það merkir að orkuverðið til Norðuráls verði að lágmarki um 35 USD/MWst að núvirði eða jafnvel nokkru hærra. Þetta markmið er Íslandi ákaflega mikilvægt. En því miður gefst líklega ekki tækifæri til að hækka raforkuverðið til Alcoa (Fjarðaáls) fyrr en raforkusamningur þar rennur út árið 2048. Það er mál framtíðarinnar; nú er mikilvægt að einbeita sér að því að hækka raforkuverðið vegna Norðuráls. Svo og vegna járnblendiverksmiðju Elkem, en einnig þar er raforkusamningur að renna út.