Uppgangur á Norðurslóðum

Undanfarin ár hafa nágrannar okkar við norðanvert Atlantshaf sumir hverjir upplifað mikinn efnahagsuppgang. Það á t.d. bæði við um Kanadamenn og Grænlendinga og einnig Norðmenn. Miklar fjárfestingar í þessum löndum má m.a. rekja til þess hversu hrávöruverð hefur verið hátt, þ.e. verð á olíu og á fjölmörgum málmum.

Noregur er einn stærsti olíuútflytjandi heims og því streyma tekjurnar þar inn þegar olíuverð er hátt. Og þar hefur sjaldan ef þá nokkru sinni verið jafn mikill áhugi á að fjárfesta í nýjum kolvetnisleitarsvæðum. Umrædd verðþróun á olíu og málmum hefur líka leitt til verulegra fjárfestinga á Grænlandi. Og þó enn meira í sumum Atlantshafsfylkjum Kanada. Þar er það einkum Nýfundnaland sem hefur notið góðs af. Þá hafa fjölmörg olíufyrirtæki lagt verulega fjármuni í kolvetnisleit í lögsögu Færeyja síðustu árin og sú fjárfesting hefur haft jákvæð áhrif á færeyskt efnahagslíf.

Íslensk stjórnvöld buðu nýverið út sérleyfi til kolvetnisleitar á  landgrunni Íslands, þ.e. einkaleyfi til rannsókna og vinnslu á Drekasvæðinu djúpt norðaustur af landinu. Þetta er annað útboðið sem þarna fer fram, en fyrsta útboðið var fyrir um þremur árum. Frólegt er að bera árangurinn af þessum tveimur útboðum Orkustofnunar saman við það hvernig til hefur tekist í slíkum útboðum á öðrum nýjum og nýlegum olíuleitarsvæðum í nágrenni Íslands.

Kanada

Undanfarin ár hefur Kanada notið mun betra efnahagsástands heldur en flest önnur ríki hins vestræna heims. Þar koma m.a. til gríðarlegar fjárfestingar bæði í kanadíska orkugeiranum og málmavinnslu. Þarna hefur Alberta-fylki verið fremst í flokki vegna vinnslu á olíu úr olíusandi. Einnig hefur Nýfundnaland notið góðs af þessari þróun. Olíufyrirtæki hafa streymt þar út á landgrunnið í olíuleit og einnig hafa námufyrirtæki lagt í miklar fjárfestingar í fylkinu. Loks má hér nefna risastórt vatnsaflsverkefni í Churchill-fljóti í Labrador (sem er hluti af fylkinu). Þar er um að ræða virkjun sem fullbyggð verður hvorki meira né minna en 3.000 MW að afli eða stærri en allar virkjanir á Íslandi til samans. 

Þessi þróun hefur leitt til þess að tugir milljarða dollara hafa á skömmum tíma streymt inn í Nýfundnaland. Þetta eru gleðitíðindi fyrir fólk og fyrirtæki á svæðinu, sem upplifðu mikið efnahagslegt áfall þegar þorskstofninn við austurströnd Kanada hrundi um 1990. Niðursveiflan sem það olli leiddi til mikils atvinnuleysis í fylkinu, sem ennþá eimir af.

Annað kanadískt Atlantshafsfylki sem einnig sér fram á bjartari tíma er Nova Scotia. Þar var olíufélagið Shell t.a.m. nýverið að fá einkaleyfi til rannsókna og kolvetnisvinnslu á djúpu svæði úti á landgrunninu langt utan við ströndina. Í þeim samningum skuldbatt Shell sig til að verja 970 milljónum dollara í olíuleitina næstu sex árin. Ef/þegar kemur þar til olíuvinnslu verður svo viðbótarfjárfestingin sennilega a.m.k. á bilinu 2-5 milljarðar dollara.

Grænland

Árið 2009 fengu Grænlendingar stjórn náttúruauðlinda landsins í sínar hendur. Ári síðar stóðu grænlensk stjórnvöld fyrir sínu fyrsta kolvetnisleitarútboði á landgrunni Grænlands. Þar reyndist eftirspurnin eftir leyfum til rannsókna og vinnslu vera mun meiri en framboðið. Síðla árs 2010 veittu grænlensk stjórnvöld sjö einkaleyfi til samtals átta fyrirtækja. Þau eru breska Cairn Energy, bandaríska ConocoPhillips (á sínum tíma varð Phillips einmitt fyrsta olíufélagið til að finna olíu í lögsögu Noregs), bresk-hollenska Shell, franska GDF Suez, dönsku félögin Dong Energi og Maersk Oil og loks grænlenska ríkisolíufélagið Nunaoil. Nunaoil er þó einungis fremur lítill hluthafi í einkaleyfum á grænlenska landgrunninu og aðkoma félagsins er einfaldlega samkvæmt grænlenskri löggjöf um fyrirkomulag kolvetnisleitarinnar þar (ekkert slíkt íslenskt félag hefur verið sett á stofn vegna fyrirhugaðrar olíuleitar hér).

Það félag sem farið hefur hraðast í olíuleitinni við Grænland er Cairn Enegy. Félagið er afar fjársterkt eftir góðan árangur í olíuleit á Indlandi, þar sem það hagnaðist um marga milljarða dollara fyrir fáeinum árum. Á síðustu tveimur sumrum lagði Cairn um 1,3 milljarða dollara í olíuleitina á Baffinsflóa vestan við Grænland (sú leit fólst m.a. í borunum á nokkrum tilraunabrunnum en einn slíkur brunnur kostar oft á bilinu 100-150 milljónir dollara). Kolvetnisleit Cairn hefur þó enn ekki skilað neinum árangri; ekki hefur ennþá fundist nein olía eða gas í vinnanlegu magni í grænlensku lögsögunni. Það er ekki óeðlilegt og gefur ekki ástæðu til svartsýni. Kolvetnisleitin við Grænland er bara rétt að byrja og við slíkar aðstæður er oft mikið um þurra brunna. Haldist olíuverð áfram hátt kunna að verða miklar framkvæmdir við rannsóknir og kolvetnisleit á grænlenska landgrunninu á næstu árum. Fyrir Íslendinga verður sérstaklega áhugavert þegar kolvetnisleit hefst út af hinni strjálbýlu og lítt aðgengilegu NA-strönd Grænlands, en stutt virðist í að leitin þar fari á fullt.

Noregur

Það er kunnara en frá þurfi að segja að olíu- og gasiðnaðurinn í Noregi gengur mjög vel. Athyglisvert er að þrátt fyrir að Norðmenn hafi nú verið olíuþjóð í um fjóra áratugi, er ennþá verið að ráðast í afar farsæla kolvetnisleit í norsku lögsögunni - bæði á nýjum leitarsvæðum og gömlum. Þar má nefna að á hinu gamalgróna olíuvinnslusvæði í norska Norðursjónum gerðist það á síðasta ári að þar fannst ein stærsta olíulind í sögu Noregs. Það eru því horfur á að olíuævintýri Noregs endist nokkuð lengi enn.

Í lögsögu Norðmanna í Barentshafi er olíu- og gasvinnsla rétt að byrja. Nýlega fór fram forathugun norsku Olíustofnunarinnar (NPD) vegna fyrirhugaðs útboðs á einkaleyfum í Barentshafi, sem fram fer síðar á þessu ári (2012). Og skemmst er frá því að segja að aldrei áður hefur verið svo mikil eftirspurn eftir nýjum leitarsvæðum í norsku lögsögunni. Meðal áhugasamra félaga í stærri kantinum voru t.d. ConocoPhillips, Dong Energi, Eni, ExxonMobil, GDF Suez, Maersk Oil, Statoil, Shell og Total. Það virðist sem sagt aldeilis ekki skorta áhugann hjá mörgum öflugustu olíufélögum heimsins að taka áhættu á þessu nýja og norðlæga kolvetnisleitarsvæði Norðmanna í Barentshafi.

Færeyjar

Kolvetnisleit á færeyska landgrunninu á sér orðið meira en áratugar sögu. Fyrsta útboð á einkaleyfum til rannsókna og vinnslu fór þar fram árið 2000. Þó svo olíuverð hafi á þeim tíma verið miklu lægra en það er í dag, var áhuginn á útboðinu engu að síður mikill. Alls bárust um tveir tugir umsókna og ákveðið var að veita sjö einkaleyfi til samtals tólf fyrirtækja. Rekstraraðilar þessara leyfa voru fimm fyrirtæki; norska Statoil, breska BP, ítalska ENI og bandarísku olíufélögin Anadarko Petroleum og Hess (sem þá hét Amerada Hess). Allt eru þetta mjög stór félög og með geysilega reynslu af olíuleit og -vinnslu á landgrunninu víða um heim.

Fyrstu brunnarnir á færeyska landgrunninu voru boraðir strax árið 2001 og síðan þá eru borholurnar eða brunnarnir orðnr allmargir. Ennþá hefur þó engin olía (eða gas) fundist þarna í vinnanlegu magni. En þó svo kolvetnisleitin við Færeyjar hafi enn ekki skilað árangri er alltof snemmt að útiloka að Færeyingar eigi eftir að verða olíuþjóð. Nokkrir af þeim brunnum sem boraðir hafa verið í færeysku lögsögunni eru taldir gefa jákvæðar vísbendingar. Og það eru talsvert miklar væntingar um að meiriháttar fréttir muni brátt berast frá Færeyjum. Í augnablikinu er spennan sennilega mest vegna svæðis sem nefnt er Brugdan. Þar er Statoil rekstraraðili og einnig er ExxonMobil stór hluthafi í leyfinu.

Hvort Statoil hittir í mark á Brugdan-svæðinu á eftir að koma í ljós. Í olíubransanum er skynsamlegast að sleppa spádómum og láta verkin tala. Og árangur kefst oftast bæði mikillar þolinmæði og mikils fjármagns. Þess vegna er einmitt mikilvægt að þau félög sem fá einkaleyfi til rannsókna og vinnslu á íslenska Drekasvæðinu hafi reynslu af svona erfiðum svæðum og séu tilbúin að verja miklum fjármunum til kolvetnisleitarinnar.

Ísland 

Fyrsta útboðið á einkaleyfum til rannsókna og vinnslu kolvetnis á íslenska landgrunninu fór fram árið 2009. Þar var um að ræða reiti á Drekasvæðinu, sem liggur milli Jan Mayen og Íslands; djúpt út af NA-landi. Svæðið er sennilega nokkuð erfitt við að eiga, bæði vegna mikils sjávardýpis og vegna þess að basaltið sem þarna er veldur vandkvæðum við að átta sig á hvað þarna leynist undir.

Einungis tvö fremur lítil norsk fyrirtæki skiluðu inn umsóknum í þessu fyrsta útboði árið 2009 (Sagex og Aker Exploration). Bæði fyrirtækin drógu svo umsókn sína til baka nokkru síðar. Ástæðan var m.a. sögð sú að íslenska skattaumhverfið væri óhagstætt (hvernig skattaumhverfið var úr garði gert var reyndar alveg skýrt áður en til útboðsins kom en samt sóttu fyrirtækin um einkaleyfi). Nokkru síðar var lögum breytt til að koma til móts við þessi skattalegu sjónarmið. Í reynd hefði þó sennilega hvorugt umræddra fyrirtækja haft burði til að ráðast þarna í alvöru kolvetnisleit. Það segir líka sitt að hvorugt þessara félaga er lengur starfandi undir sínu nafni, því þau hafa nú bæði runnið inn í önnur stærri félög.

Það var svo fyrr á þessu ári (2012) að Orkustofnun réðst aftur í útboð á Drekasvæðinu. Í þetta sinn voru einkaleyfisumsóknirnar þrjár talsins. Olíufyrirtæki koma að tveimur þessara umsókna. Þau eru bæði bresk; annars vegar Faroe Petroleum og hins vegar Valiant Petroleum. Bæði þessi félög eru með umtalsverða reynslu af þátttöku í kolvetnisleit og þá einkum og sér í lagi í Norðursjó. Þó ber að hafa í huga að í flestum tilvikum hafa félögin einungis verið fremur litlir hluthafar í samstarfi við miklu stærri olíufélög. Þau virðast því vera að feta inn á nýjar brautir með því að vilja verða leiðandi á svo djúpu og lítt þekktu kolvetnisleitarsvæði. Það skýrist svo núna í haust eða vetrarbyrjun hvort Orkustofnun veitir einhver einkaleyfi til rannsókna og kolvetnisvinnslu á Drekasvæðinu.

Lokaorð 

Þegar samanburður er hafður af ofangreindri forathugun Noregs og umræddum útboðum Grænlands, Færeyja og Kanada (Nova Scotia), þar sem mörg af stærstu og öflugustu olíufélögum heims voru meðal þátttakenda, er varla hægt að segja að áhuginn á Drekaútboðinu hafi verið mikill. Ekki eitt einasta af stóru eða millistóru olíufélögunum sóttist þar eftir einkaleyfi. Þetta er miður. Því æskilegast er að einkaleyfishafarnir séu með mikla reynslu og nægjanlega fjársterkir til að geta framkvæmt mjög ítarlegar rannsóknir.