Hagsmunir Century Aluminum í öndvegi?

Það virðist vinsælt þessa dagana að halda því fram að hugmyndir sem Landsvirkjun hefur sett fram um sæstreng milli Íslands og Bretlands séu lítt raunhæfar. Nú síðast skrifaði Skúla Jóhannsson, verkfræðingur, grein um þessi efni í Morgunblaðið. Skúli hefur ítrekað lýst efasemdum um ágæti sæstrengs og sagt Landsvirkjunar þurfa að nálgast málið af meira raunsæi. Og lagt áherslu á að fara hægt í könnun verkefnisins. Nú síðast beinir Skúli spjótum sínum að nýlegri grein  eftir Óla Grétar Blöndal Sveinsson, framkvæmdastjóra þróunarsviðs Landsvirkjunar. Hér verður vikið að helstu sjónarmiðunum hjá Skúla og bent á af hverju áríðandi er að ganga vasklega til verks í viðræður við Breta um sæstreng.

Vöngum velt um orkumagn og orkuverð

Það sem einkennir skrif Skúla er hversu lagið honum er að telja upp möguleg vandamál sem tengjast kunna sæstrengsverkefninu, en er minna í því að leita lausna. Í síðustu grein sinni finnur hann að því að Landsvirkjun vanmeti hversu mikið vatnsafl og jarðvarma þurfi að virkja vegna strengsins. Skúli virðist einnig telja ólíklegt að hugmyndir um að öll orka sem seld yrði um strenginn til Bretlands myndi njóta góðs verðs, eins og gerist með sérstökum samningum sem samið hefur verið um í Bretlandi síðustu misserin.

Hér er sem sagt velt vöngum um orkumagn og orkuverð. Það er hárrétt hjá Skúla að óvissa er um bæði þessi mikilvægu atriði. En þeirri óvissu verður ekki eytt með sífelldum úrtölum eða vangaveltum. Farsælasta leiðin til að fá á hreint hvernig af þessu verkefni gæti orðið, er að beinar og formlegar viðræður eigi sér stað milli íslenskra og breskra stjórnvalda. Eins og breski orkumálaráðherrann hefur þegar stungið upp á. En íslenski iðnaðarráðherrann hefur þvi miður hafnað slíkum viðræðum - þar sem ráðherrann virðist taka hagsmuni stóriðju fram fyrir hagsmuni þjóðarinnar.

Hagsmunir þeirra sem vilja að málið tefjist

Það er óvíst hver yrði niðurstaðan í viðræðum Íslendinga og Breta um sæstreng. Ég er bjartsýnn um að niðurstaðan gæti orðið mjög hagstæð Íslendingum. Bresk stjórnvöld hafa undanfarið verið reiðubúin að tryggja mjög hátt lágmarksverð fyrir nýjan aðgang að orku, m.a. frá vindorkuverum og kjarnorku. Fátt er því til fyrirstöðu að Bretar myndu einnig telja það áhugavert að fara slíka leið vegna orku frá Íslandi. Það grundvallaratriði, svo og nánari útfærsla á orkuviðskiptum um sæstreng, fæst aldrei á hreint nema með beinum viðræðum.

Viðræður af því tagi geta vart talist háskalegar. Því í þeim felst nákvæmlega engin skuldbinding, heldur er þeim ætlað að upplýsa málið betur. Það er áhugavert að velta aðeins fyrir sér hver hefur mesta hagsmuni af því að slíkar viðræður tefjist. Það blasir við. Framundan er að stórir orkusamningar renni út. Árið 2019 renna út samningar við bæði Elkem (járnblendiverksmiðjuna) og Century Aluminum (álver Norðuráls). Og nokkrum árum síðar renna út fleiri orkusamningar Century. Þessum stóriðjufyrirtækjum hentar best að sem allra minnst samkeppni sé um íslenska orku. Og vilja því ekki fyrir nokkurn mun að sæstrengsmálið komist á góðan skrið.

Setjum hagsmuni þjóðarinnar í forgang

Það er skiljanlegt að talsmenn stóriðjunnar vilji gera sem minnst úr því að raforkusamningar séu bráðum að renna út. Eins og Ágúst Hafberg, framkvæmdastjóri hjá Norðuráli, gerði nýverið í grein á Kjarnanum (sbr. svar mitt við þeirri grein). En það er einkennilegt hvað sumir sem virðast ekki tengjast stóriðjunni eru æstir í að vara við hugmyndum um sæstreng. Nær væri að viðkomandi legðu áherslu á að hvetja íslensk stjórnvöld til beinna viðræðna við Breta - til að fá betri upplýsingar um það hverju sæstrengsverkefnið gæti skilað þjóðinni. Því það er afar mikilvægt að málið verði skoðað út frá þjóðarhagsmunum og að stóriðjuhagsmunir fái ekki að ráða ferðinni.

Einangraður raforkumarkaður Íslands merkir lága arðsemi

Ísland er langstærsti raforkuframleiðandi heimi miðað við stærð þjóða (per capita) - og öll sú raforka kemur frá endurnýjanlegum auðlindum. Í þessu flest mikil sérstaða fyrir Ísland. Og það er augljóst að fyrir svo stóran raforkuframleiðanda væri mjög áhugavert að hafa aðgang að raforkumörkuðum þar sem unnt er að selja mikið af raforku á mjög háu verði. Slíkan aðgang eða flutningsleið höfum við því miður ekki. 

Þess vegna er það fyrst og fremst áliðnaður og önnur stóriðja sem nýtir hina ódýru og áreiðanlegu íslensku orku. Fyrir vikið er arðsemin af nýtingu íslensku orkuauðlindanna afar lág. Flutningsleið um sæstreng gæti gjörbreytt þessu og skapað þjóðinni miklar gjaldeyristekjur. Það sem nú er til skoðunar er hvort þarna mætti nýta mikinn áhuga Breta á að greiða alveg sérstaklega hátt verð. Þetta eru atriði sem við hljótum að vilja kanna til fulls.

Orkumagn og orkuverð kallar á beinar viðræður

Við getum endalaust haldið áfram að fabúlera um það hvaða orkumagn þurfi fyrir sæstreng og hvaðan sú orka þurfi að koma og hvaða verð kunni að fást fyrir orkuna. Kannski þarf að virkja lítið og kannski þarf að virkja mikið. Kannski kann að bjóðast hátt verð vegna raforkusölu um sæstreng en kannski ekki. 

Gallinn er sá að þessi umræða ein og sér skilur okkur eftir spólandi í hjólförunum. Til að komast til botns í þessu þarf beinar viðræður við bresk stjórnvöld og breska orkugeirann. Líkt og breski orkumálaráðherrann hefur einmitt lagt til.

En iðnaðarráðherra Íslands kýs að halda áfram að skoða málið út frá sjónarhorni sem því miður er svo þröngt að niðurstaðan er alltaf handan sjóndeildarhringsins. Beinar viðræður eru nauðsyn - til að bæði Skúli og ég og aðrir geti fengið það á hreint hvaða orkuverð væri um að ræða og hvernig mætti standa að verkefninu. Og hvort þar væri um að ræða áhugaverðan kost fyrir íslensku þjóðina eður ei.