Forstjórinn í Straumsvík í slakri samningsstöðu

Undanfarið hefur mátt heyra og lesa fréttir af því að álver Rio Tinto Alcan (RTA) í Straumsvík (ÍSAL) sé í „rekstrarerfiðleikum“. Og að ástandið sé svo alvarlegt að fyrirtækið „berjist í bökkum“. Þessi dramatísku orð eru höfð eftir forstjóra álversins; Rannveigu Rist.

Straumsvíkurverið er samkeppnishæft álver

Svo dramatískar yfirlýsingar koma á óvart. Nær væri að segja að reksturinn í Straumsvík hafi almennt verið viðunandi. Og að fyrirtækið sé vel í stakk búið til að takast á við krefjandi markaðsaðstæður.

Þarna er um að ræða prýðilega samkeppnishæft og mjög skuldlítið álver. Sem þó vissulega varð fyrir nokkru áfalli vegna misheppnaðra ákvarðana eiganda/ stjórnenda fyrirtækisins um framleiðsluaukningu. Fyrir vikið hefur afkoma álversins verið óvenju slök allra síðustu árin - vegna hreinnar virðisrýrnunar af völdum hinna misheppnuðu fjárfestinga. En allt tal um að álverið „berjist í bökkum“ er ótímabært.

Það er vissulega svo að lágt álverð og offramboð af áli nú um stundir veldur því að víða um heim eru álver að draga úr framleiðslu. En það eru einmitt álver sem eru ekki jafn samkeppnishæf eins og álverið Í Straumsvík. Og samdráttur af þessu tagi er einmitt til þess gerður að draga úr framboði af áli og auka þannig líkur á að álverð hækki. Og Straumsvíkurverið þyrfti einmitt mjög litla hækkun frá meðalverði á áli á þessu ári (2015) til að tryggja að framleiðslan skili hagnaði. 

Kaupskylda RTA á raforku til 2036

Ef ætti að fara að loka Straumsvíkurverinu núna myndi það lýsa geysilegri vantrú RTA á áliðnaðinn til framtíðar. Þetta er sérstaklega mikilvægt að hafa í huga, því undanfarna daga hefur einmitt mátt sjá skrif í fjölmiðlum um að Straumsvíkurverið kunni senn að loka. Þau skrif virðast byggja á misskilningi.

Það er vissulega ekki algerlega útilokað að Straumsvíkurverinu verði lokað - því ekkert er eilíft og kannski er RTA að missa trúna á álframleiðslu. En þegar menn velta fyrir sér slíkum lokunarmöguleika núna er mikilvægt að muna eftirfarandi: Vegna Straumsvíkurversins er RTA með kaupskyldu á um þremur TWst árlega allt fram til ársins 2036 (þetta kemur fram í áliti Eftirlitsstofnunar EFTA frá 2011, en þarna er um að ræða hátt í fjórðunginn af allri raforkuframleiðslu Landsvirkjunar). Undan þeirri kaupskyldu getur fyrirtækið ekki losnað - nema með samþykki raforkusalans sem er Landsvirkjun.

Kaupskyldan takmarkar valmöguleika RTA

RTA getur sem sagt ekki hlaupið frá raforkusamningnum. Og þarna er um það mikil útgjöld að ræða fyrir RTA, að það er nær útilokað að það borgi sig að draga umtalsvert úr framleiðslunni og ennþá síður að loka álverinu - nema með samþykki raforkusalans sem er Landsvirkjun. Og það gæti vissulega hentað Landsvirkjun og þjóðinni prýðilega að fá þarna lausa raforku - til að selja um sæstreng ef og þegar af því verkefni verður. En það verkefni er þó varla komið svo langt að Landsvirkjun fari þarna að skuldbinda sig alveg strax. 

Það hlýtur því að teljast ólíklegt að starfsemi álversins í Straumsvík verði hætt alveg á næstunni. Líklegra er að álverið verði áfram rekið í óbreyttri mynd eða að um semjist við Landsvirkjun að minnka raforkukaupin eitthvað. En það er augljóst að umrædd kaupskylda veikir samningsstöðu álfyrirtækisins, m.a. í kjaraviðræðum, og það kann að skýra óvenju dramatískar yfirlýsingar forstjórans um rekstrarerfiðleika. 

Ótrúverðugar yfirlýsingar stjórnenda álversins?

Það vill reyndar svo til að ástandið á álmörkuðum núna er alls ekki óvænt - heldur í fullu samræmi við það sem spáð var. Það er líka athyglisvert að forstjóri álversins í Straumsvík hefur haft uppi hástemmdar yfirlýsingar um að RTA hugsi til langs tíma og geti staðið af sér sveiflur í álverði. Í þessu sambandi má minna á orð forstjórans frá 2012 um að sveiflur í álverði myndu ekki trufla tugmilljarða framkvæmdir sem þá voru fyrirhugaðar hjá álverinu. Þá var haft eftir forstjóranum að sveiflur í álverði hafi alltaf verið miklar, en hjá RTA í Straumsvík sé hugsað til langs tíma. Og að RTA sé „sterkur aðili“ sem ráði vel við sveiflur álverði.

Svartsýni á tímum kjaradeilna

Skyndileg óþolinmæði forstjóra Straumsvíkurversins nú um stundir virðist óneitanlega þvert á fyrri yfirlýsingar og ber kannski vott um vissan ótrúverðugleika. En kannski er þessi neikvæðni hjá forstjóranum núna fyrst og fremst sett fram í því skyni að hafa áhrif á yfirstandandi kjaradeilur. Því jafnvel þó svo það sé mögulegt að það verði tap af sjálfri álframleiðslunni í Straumsvík í ár - hið fyrsta í fjöldamörg ár - þá þarf álverð eins og áður sagði að hækka mjög lítið til að tryggja að framleiðslan skili hagnaði (jákvæðri EBITDA). Þess vegna væri einkennilegt ef stjórnendur og eigendur álversins létu kjaradeilurnar núna leiða til kostnaðarsamrar rekstrarstöðvunar hjá álverinu. En við sjáum hvað setur.

Straumsvík getur ekki vænst ríkisstyrkja

Það furðulegasta sem hefur verið skrifað um Straumsvíkurverið undanfarið eru þó skrif þess efnis að lækka eigi raforkuverð til Straumsvíkur. Slík hugmynd er einfaldlega rugl; RTA verður að bera ábyrgð á samningum sínum og útilokað að íslenska ríkið og þar með íslenskur almenningur fari að veita Rio Tinto Alcan sérstaka ríkisstyrki í formi lægra raforkuverðs. Sem myndi einfaldlega lækka tekjur Landsvirkjunar og vera bein tilfærsla á fjármunum þaðan og til álfyrirtækisins.

Í dag er áliðnaður vissulega lítt spennandi bissness víða um heim. Hvað sem því líður þá verður RTA að taka sjálft ábyrgð á orkusamningi sínum hér. Og eftir atvikum að mæta mögulegu rekstrartapi í Straumsvík nú um stundir með aukinni skuldsetningu. Og kannski ganga eitthvað á eigið fé fyrirtækisins ef á þarf að halda. Þar er af nógu að taka.

Líklegra að Norðurál dragi úr framleiðslu

Ef RTA álítur álverið í Straumsvík ekki lengur nógu áhugaverða einingu er álverið sjálfsagt til sölu eða framleiðslusamdráttur íhugaður. En með hliðsjón af öllu ofangreindu er augljóst að samningsstaða eigandans og stjórnenda álversins er þröng. Og því líklegast að álverið í Straumsvík verði áfram að mestu rekið í óbreyttri mynd.

Ef álver lokar á Íslandi á næstu árum er sennilegast að það verði álver Norðuráls (Century Aluminum) á Grundartanga. Vegna þess að það álver hefur ekki tryggt sér þá raforku sem álverið þarf eftir 2019. Álver án nægrar raforku er verðlítið og á fallandi fæti. En það er önnur saga.