Sviptingar í áliðnaðinum

„Seint á síðasta ári (2007) var Alcan keypt af risafyrirtækinu Rio Tinto Group. Fyrir litla 38 milljarða USD, sem mörgum þótti all hressilegt. [...] Spurning hvort Rio Tinto hafi hugsanlega greitt full mikið fyrir bitann? [...] Og sé hugsanlega að lenda í fjárhagskröggum vegna kaupanna?“

Versta viðskiptaákvörðun sögunnar

Tilvitnunin hér að ofan er af Orkublogginu frá því október 2008, um það leyti sem íslenska bankakerfið var að falla líkt og spilaborg. Og það reyndist sannarlega svo að námufyrirtækið Rio Tinto hafði borgað alltof mikið fyrir álfyrirtækið Alcan. Ákvörðunin um þau kaup hefur meira að segja af sumum verið kölluð einhver versta viðskiptaákvörðun sögunnar.

Það liðu þó næstum heil fimm ár þar til stjórnendur Rio Tinto viðurkenndu að þarna hefðu menn stigið mikið feilspor. Fyrirtækið byrjaði að vísu hægt og rólega að færa niður eignir sínar strax árið 2009 vegna endurmats á verðmæti Alcan. Og fleiri slíkar niðurfærslur komu næstu árin. En þeim fylgdu jafnan bjartsýnar yfirlýsingar frá forstjóranum, Tom Albanese, og stjórn Rio Tinto þess efnis að brátt myndi rætast úr og álverð stefna upp á við á ný. Samt var nokkuð augljóst að þar var ekkert í hendi. Jafnvel þvert á móti. 

Kínverjum hafði nefnilega hugkvæmst að byggja sínar eigin álbræðslur og það í stórum stíl. Álframleiðsla kínversku fyrirtækjanna jókst hratt og framboð af áli í heiminum varð orðið umtalsvert meira en eftirspurnin. Líkurnar á því að verð á áli færi brátt aftur yfir 3000 USD/tonn voru því varla miklar. Og það fór svo að í dag er álverð undir 2000 USD/tonn. Það skapar áliðnaðinum víða um heim vandræði, því álframleiðslan er víða ekki að skila hagnaði þegar verðið er svo lágt.

Erfiðir tímar hjá vestrænu álrisunum

Menn greinir á um það hversu alvarleg staðan í áliðnaðinum er nú um stundir. En vegna þess hversu álverð er lágt má búast við að stór hluti allra álvera á Vesturlöndum séu rekin með tapi og lokanir óhagkvæmustu álveranna blasir við. Það er meira að segja svo að þrátt fyrir að álverin þrjú hér á Íslandi séu sennilega í hópi þeirra hagkvæmustu í heiminum er ólíklegt að þau séu öll rekin með hagnaði nú um stundir.

Jafnvel þó svo bjartsýni kunni að ríkja um langtímahorfur í áliðnaðinum eru sem sagt blikur þar á lofti nú um stundir. Það var loksins í byrjun þessa árs (2013) að Albanese og stjórn Rio Tinto viðurkenndu mistökin sem gerð höfðu verið við kaupin á Alcan. Albanese var látinn taka pokann sinn og litlir 12 milljarðar USD í viðbót voru skafnir af efnahagsreikningi Rio Tinto. Þar með höfðu eignir fyrirtækisins verið færðar niður um 24-25 milljarða USD vegna kaupanna á Alcan. Sem merkir að 2/3 af kaupverðinu var fokið útí buskann.

Albanese gat þó huggað sig við það að feilsporið að kaupa Alcan á ofurverði skilaði honum dágóðum skildingi persónulega. Bara kaupárið 2007 fékk hann litlar 12 milljónir USD í bónusgreiðslur fyrir að yfirbjóða alla aðra fyrir hönd Rio Tinto og landa kaupunum á Alcan. Laun ofurforstjóranna hjá sumum stærstu fyrirtækjum heimsins virðast alltaf vera þakklæti, sama hvernig fer.

Fær álverið í Straumsvík nýjan eiganda?

Í stað Albanese er Ástralinn Sam Walsh nú orðinn forstjóri yfir Rio Tinto. Walsh hefur mun meiri áhuga á járni en áli og ýmis teikn eru á lofti um að Rio Tinto hyggist losa sig við a.m.k. hluta álframleiðslunnar. Þetta gæti snert okkur Íslendinga með ýmsum hætti. Niðurstaðan gæti t.d. orðið sú að álver Rio Tinto Alcan í Straumsvík skipti um eiganda.

Það er reyndar svo að við erum strax farin að finna fyrir áherslubreytingunum hjá Rio Tinto. Nýlega bárust fréttir af því að Straumsvíkurverið hyggist ekki fara í þær miklu endurbætur sem til stóð. Þar hafði verið ákveðið að auka álframleiðsluna um nær 20 %; fara úr 190 þúsund tonnum í 230 þúsund tonna ársframleiðslu. Af fréttum núna upp á siðkastið má aftur á móti ráða að framleiðsluaukningin verði einungis innan við helmingur af því sem til stóð.

Hér má einnig hafa í huga að ef eitthvert álveranna á Íslandi er að tapa peningum þessi misserin er það sennilega álverið í Straumsvík. Raforkuverðið þar á bæ er með mun minni tengingu við álverð heldur en hjá álveri Norðuráls/Century í Hvalfirði og álveri Fjarðaáls/Alcoa á Reyðarfirði. Það kemur til af því að í endurnýjuðum raforkusamningum við Straumsvíkurverið hefur Landsvirkjun réttilega lagt áherslu á að minnka áhættu Landsvirkjunar - með því að draga úr álverðstengingunni. Þess vegna hefur mikil lækkun á álverði undanfarið síður bitnað á Landsvirkjun en ella hefði verið. En þess í stað lagst af meiri þunga á Straumsvíkurverið sjálft, þ.e. á Rio Tinto Alcan.

Eins og áður segir þá virðist hinn nýi forstjóri Rio Tinto vilja draga verulega úr álframleiðslu Rio Tinto samsteypunnar. Sú stefna og vandræðagangurinn í Straumsvík gæti bent til þess að líkur séu á að Rio Tinto gæti hugsað sér að losna við Straumsvíkurverið. Auðvitað má þó vel vera að Rio Tinto vilji þreyja þorrann og eiga Straumsvíkurverið áfram. En ef við lesum í vísbendingarnar virðist vel mögulegt að Straumsvíkurverið verði selt. Og þá er auðvitað áhugavert að velta fyrir sér hver gæti orðið kaupandinn.

Kemur Chalco til Íslands?

Það virðist harla ólíklegt að hin stærstu álfyrirtækin, Alcoa og Rusal, hafi áhuga á að bæta í álframleiðslu sína nú um stundir. Þannig að þau koma sennilega ekki til greina sem kaupandi að álverinu í Straumsvík eins og staðan er núna. Aftur á móti er mögulegt að fjórða stærsta álfyrirtæki heimsins gæti hugsað sér að eignast álverið í Straumsvík. Þar er um að ræða kínverska ríkisfyrirtækið og álrisann Chalco.

Undanfarið hafa fréttir borist af því að kínversku ríkisolíufélögin CNOOC og Sinopec séu áhugasöm um olíuleit á Drekasvæðinu. Og eins og kunnugt er er kínverska ríkisfyrirtækið ChemChina með veruleg umsvif á Íslandi. Það fyrirtæki er langstærsti hluthafinn í China National Bluestar Group, sem er móðurfélag Elkem. Elkem er eigandi járnblendiverksmiðjunnar á Grundartanga. Stór kínversk ríkisfyrirtæki virðast sem sagt tilbúin að horfa til Íslands. Það kæmi því varla á óvart ef Chalco væri með Straumsvík í sigti. 

Straumsvík gæti verið betri kostur en Helguvík fyrir Century

Þessar vangaveltur um Chalco eru vissulega einungis getgátur og sá sem þetta skrifar hefur nákvæmlega engar heimildir fyrir því að Chalco sé að spá í álverið í Straumsvík. Og sennilega væri mun líklegra að það yrði fremur bandarískt álfyrirtæki sem sæi áhugavert tækifæri í að eignast Straumsvíkurverið.

Hér er átt við Century Aluminum. Sem á álverið í Hvalfirði (Norðurál) og er með svissneska hrávörurisann og gullmylluna Glencore Xstrata sem langstærsta hluthafann. Í því sambandi er kannski vert að minnast þess, hér í framhjáhlaupi, að í liðinni viku andaðist á sjúkrabeði í Sviss hinn landflótta stofnandi Glencore; Marc Rich. Saga Glencore er öll hin æsilegasta og ætti að vera öllum kunn sem áhuga hafa á olíu-, málma- og hrávörumörkuðum heimsins.

Undanfarið hafa borist fréttir sem benda til þess að ennþá sé langt í að nýtt álver Century rísi í Helguvík. Þó svo atburðarásin þar virðist fyrst og fremst tengjast lágu álverði og óvissu um raforkuöflun hér á landi, er þó vert að hafa í huga að þarna kunna nýleg viðskipti vestur í Bandaríkjunum einnig að hafa veruleg áhrif. Er þá átt við viðskipti Century Aluminum í bæði Kentucky og Vestur-Virginíu, þar sem fyrirtækið hefur sýnt talsverð klókindi í að losna undan raforkusamningum sem Century hefur þótt íþyngjandi. Þeir snúningar hafa gert Century kleift að hækka arðsemina í álframleiðslu sinni vestra. En hafa á móti eðlilega bitnað illa á raforkufyrirtækjunum þar.

Endaði Helguvík vestur í Kentucky?

En jafnvel þó svo  Straumsvíkurverið kunni að vera betri kostur fyrir Century en nýtt álver í Helguvík er ekki víst að Century sé neitt að flýta sér í svo stórar fjarfestingar hér. Í því sambandi er áhugavert að fyrirtækið er nýbúið að taka yfir 200 þúsund tonna álver sem Rio Tinto Alcan átti vestur í Kentucky í Bandaríkjunum (Sebree).

Þar með virðist ólíklegt að Century hafi lengur áhuga á að endurræsa álver sitt í Vestur-Virginíu (Ravenswood), sem hætti starfsemi árið 2009 sökum þess að raforkuverðið þar þótti of hátt og álbræðslan óhagkvæm. Einnig hafa þessi kaup á Sebree mögulega dregið úr áhuga Century á frekari fjárfestingum á Íslandi í bili - og þar með Helguvík.

Það er reyndar svo að tilþrif Century Aluminum undanfarið vestur í Kentucky og Vestur-Virginíu sýna vel hversu áhættusamt það getur verið fyrir orkufyrirtæki að verða mjög háð álverum um raforkusölu. Í þessum tilvikum er um að ræða orkufyrirtæki sem eru í opinberri eigu og selja um 70% af raforkuframleiðslu sinni til álvera. Það eitt og sér minnir mjög á Landsvirkjun. Þessi umræddu bandarísku orkufyrirtæki þurfa nú að horfast í augu við að missa af gríðarlegum tekjum.

Það væri tilefni til að fjalla hér nánar um snúninga Century þarna vestra og deilurnar um raforkuverðið til álvera fyrirtækisins þar (Ravenswood, Sebree og nú síðast deilur vegna álversins í Hawesville). Slík umfjöllun bíður betri tíma. En það er svo sannarlega óhætt að segja að það séu miklar sviptingar í áliðnaðinum þessa dagana. Og þessar sviptingar ættu að minna okkur á gríðarlegt mikilvægi þess að setja ekki öll eggin í sömu körfuna og setja verðmætasköpun í forgang.