Hvaða álver á Íslandi lokar fyrst?

Í kosningabaráttunni fyrir Alþingiskosningarnar nú í vor virtist sem sumir þingframbjóðendur teldu það nánast formsatriði að koma framkvæmdum á fullt við byggingu nýs álvers í Helguvík. Þetta viðhorf var sérstaklega áberandi hjá frambjóðendum í Suðurkjördæmi, en innan kjördæmisins eru bæði Helguvík og margir virkjunarkostir.

Umrætt viðhorf stjórnmálamannanna bar ekki vott um mikið raunsæi eða skynsemi. Því hinn kaldi raunveruleiki er sá að áliðnaðurinn er í miklum vandræðum. Þess vegna er í reynd ólíklegt að nokkurt álfyrirtæki leggi í stórar fjárfestingar í nýju álveri hér á Íslandi á næstu árum.

Viðvarandi offramleiðsla síðan 2009

Þegar fjármálakreppan skall á árið 2008 snarféll verð á áli. Þetta þótti alls ekki óeðlilegt og var í samræmi við það sem gerðist með flestalla aðra málma, olíu og aðrar hrávörur. En svo urðu vatnaskil. Þegar kom fram á árið 2009 og olía og járngrýti og flestar aðrar hrávörur tóku að hækka verulega á ný, komu fram nokkuð skýrar vísbendingar um offramleiðslu á áli. Að vísu hækkaði verð á áli líka, en um leið fóru að safnast upp auknar birgðir. Og það gerðist hratt; á örskömmum tíma fimmfölduðust álbirgðir og urðu langt umfram það sem áður hafði þekkst

Svo mikið af ónotuðu áli kann ekki góðri lukku að stýra - fyrir áliðnaðinn. Enda kom að því að verð a áli tók að lækka hratt á ný. Nú hefur það nánast samfellt farið lækkandi allt frá því um mitt ár 2011. Og það er þessi verðlækkun sem er að valda álfyrirtækjunum miklum vandræðum.

Ekkert lát virðist á offramboðinu

Skiptar skoðanir eru um það hvenær álmarkaðir muni aftur komast í jafnvægi. Þ.e. hversu mikið eftirspurnin þarf að aukast eða framboðið að minnka til að álverð hækki umtalsvert. Þetta skiptir gríðarlegu máli því nú eru a.m.k. 35-40% allra álvera í heiminum rekin með tapi.

Þegar spár nokkurra helstu greiningaraðila eru skoðaðar sést að margir þeirra álíta að það muni ganga afar hægt að draga almennilega úr offramboðinu. Og því ekki að búast við umtalsverðum verðhækkunum í bráð.

Þessar spár koma bæði til af því að álbirgðir virðast enn vera að aukast og of mikil tregða er hjá álfyrirtækjunum að draga almennilega úr framleiðslunni. Þar að auki virðist álframleiðslan í Kína enn á fullri ferð - jafnvel á methraða. Þess vegna gæti álverð haldist mjög lágt í nokkur ár. Ennþá svartsýnni spár segja að svo verði jafnvel í heilan áratug. Ef það rætist gætu afleiðingarnar orðið dramatískar, eins og nánar verður vikið að hér á eftir.

Svört skýrsla Boston Consulting Group

Dökku ástandinu í áliðnaðinum er lýst með nokkuð skýrum hætti í skýrslu sem kom út fyrr í sumar (2013) á vegum Boston Consulting Group (BCG). Hjá BCG sjá menn litla ástæðu til bjartsýni og telja að verulegar líkur séu á að ástandið í áliðnaðinum eigi enn eftir að versna.

Í skýrslunni er m.a. tekið svo til orða að framundan séu margar andvökunætur hjá stjórnendum álfyrirtækjanna. Þegar tillit er tekið til verðbólgu er álverð í dag orðið lægra en það var fyrir um áratug, þ.e. um það leiti sem uppsveiflan í hrávörugeiranum var að byrja. Með vísan til þessa er stundum sagt að álið hafi gjörsamlega misst af hrávöru-uppsveiflunni. Og það þrátt fyrir að notkun Kínverja á áli hafi fjórfaldast á einungis áratug! Öllu verra er þó að BCG álítur verulega hættu á að lítt muni takast að þoka álverði upp á við á næstu árum - gríðarlega erfitt og tímafrekt verði að vinda ofan af offramboðinu.  

Erfið staða í áliðnaðinum getur haft dramatískar afleiðingar

Erfiðleikarnir í áliðnaðinum koma illa við stóru vestrænu álfyrirtækin. Lágt álverð hefur leitt til lækkandi hlutabréfaverðs álfyrirtækja og lækkunar á lánshæfiseinkunn þeirra.

Í þessu sambandi má t.d. nefna að í júní sem leið (2013) lækkaði Moody's lánshæfismat Alcoa. Skuldabréf útgefin af Alcoa nú skilgreind sem Baa3, þ.e. í ruslflokki. Moody's álítur sem sagt öruggara að lána Landsvirkjun peninga heldur en Alcoa.

Svo vill til að Alcoa er eina álfyrirtækið sem er í bandarísku Dow Jones vísitölunni (DJIA) í kauphöllinni í New York. Á síðustu mánuðum hefur farið að bera á spádómum um að lágt hlutabréfaverð og lækkandi lánshæfismat Alcoa muni brátt verða til þess að hlutbréfin verði tekin út úr Dow Jones vísitölunni.

Það gæti haft slæmar afleiðingar fyrir fyrirtækið. Brotthvarf Alcoa úr DJIA myndi vafalítið leiða til þess að margir lífeyrissjóðir og hlutabréfasjóðir myndu þá selja bréf sín í fyrirtækinu og flestir eftirsóttustu stjórnendur fyrirtækisins sennilega koma sér annað. Í þessari sviðsmynd er talið mögulegt að Alcoa yrði skipt upp. Alcoa á einmitt stærsta álverið á Íslandi og ef þessi atburðarás yrði að veruleika kæmi hugsanlega nýr eigandi að álverinu á Reyðarfirði.

Þessi framtíðarsýn vegna Alcoa kann að vera full svartsýn eða dramatísk. En það er engu að síður svo, eins og áður sagði, að 35-40% allra álvera í heiminum eru nú rekin með tapi og hlutfallið kann reyndar að vera hærra. Önnur 10-15% eru rekin nokkurn veginn á sléttu og því má lítið út af bera til að meira en helmingur áliðnaðarins verði í taprekstri. Hvort það rætist verður að koma í ljós, en miðað við áðurnefnda skýrslu BCG virðist a.m.k. ólíklegt að ástandið þarna skáni á næstunni.

Til að komast hjá því að lenda í spíral versnandi lánskjara og skortsölu virðist sem álfyrirtækin hreinlega verði að draga úr framleiðslu. Þess vegna megum við væntanlega búast við lokun álvera og frestun á fyrirhuguðum nýjum verkefnum. Einnig gæti myndast þrýstingur á stjórnvöld um að stuðla að lægri sköttum og lægra raforkuverði til álvera - til að komast hjá lokun þeirra. Sú þróun er t.a.m. orðin áberandi í bandaríska áliðnaðinum á svæðum þar sem álverin eru stórir vinnuveitendur í fremur fámennum samfélögum.

Eftir stendur sú spurning hvort einhverjar af þessum aðgerðum muni ná til Íslands? Mun eitthvert álveranna hér daga úr framleiðslu sinni - eða jafnvel hætta starfsemi?

Áliðnaðurinn hefur mikil áhrif á Ísland

Áliðnaðurinn á Íslandi notar rúmlega 70% af allri raforku sem hér er framleidd. Tekjur íslensku raforkufyrirtækjanna af þeirri raforkusölu ráðast verulega af álverði - vegna þess að í raforkusölusamningunum við álfyrirtækin hér hefur í gegnum tíðina tíðkast að verðið á raforkunni sé tengt álverði á heimsmarkaði.

Slík tenging er álfyrirtækjunum hagstæð - hún dregur umtalsvert úr áhættu þeirra. Um leið leggur slík tenging aukna áhættu á íslensku orkufyrirtækin. Lágt álverð kemur ekki aðeins niður á afkomu stóru íslensku raforkufyrirtækjanna heldur dregur það líka úr gjaldeyristekjum íslenska hagkerfisins og heldur þannig aftur af styrkingu íslensku krónunnar. Ástandið á álmörkuðum er því áhyggjuefni fyrir okkur Íslendinga.

Í þessu sambandi er þó ánægjulegt að síðustu árin hefur Landsvirkjun haft þá stefnu að draga úr álverðstengingu í raforkusölusamningum Landsvirkjunar og álfyrirtækjanna. Þegar litið er til baka má vera ljóst að þá stefnu er fyrst og fremst að rekja til núverandi forstjóra fyrirtækisins, sem tók við því starfi árið 2009. Þessari stefnu hefur verið fylgt markvisst í verki; á síðustu fjórum árum hefur hlutfall álverðstengingar í raforkusamningum Landsvirkjunar farið úr um 70% og í um 45%. Við þær aðstæður sem nú ríkja á álmörkuðum ætti öllum að vera ljóst hversu mikilvæg þessi breyting er.

----------------------

Á komandi vikum og mánuðum mun ég fjalla nánar um horfurnar í áliðnaðinum. Þar verður m.a. sagt ítarlegar frá umræddri skýrslu BCG, sem dregur upp all hrikalega sýn á vestræna áliðnaðinn. Einnig verður fjallað um það hvernig Kína getur nánast leikið sér að því að ráða þróuninni í áliðnaðinum á næstu árum. Í þessari umfjöllun um áliðnaðinn kann líka að vera tilefni til að fjalla um ótrúlegan klaufaskap þáverandi stjórnenda og stjórnarmanna Orkuveitu Reykjavíkur og HS Orku þegar fyrirtækin gerðu orkusamninga við Norðurál vegna fyrirhugaðs álvers Century Aluminum í Helguvík. Auk þess verður sagt frá því hvernig álver Century Aluminum í Bandaríkjunum skila hagnaði þó svo raforkuverð sé um 33-35 USD/MWst. Á sama tíma greiðir álver fyrirtækisins í Hvalfirði líklega nálægt 25 USD/MWst. Sem er sennilega helsta ástæða þess hversu mjög Michael Bless, forstjóri Century, og aðrir stjórnendur þar á bæ eru duglegir að mæra álver fyrirtækisins í Hvalfirði. Loks verður spurningunni svarað; spurningunni sem sett var fram hér í titli greinarinnar: Hvaða álver á Íslandi lokar fyrst?