Stærsta efnahagstækifæri Íslands

Undafarið hafa nokkrir þekktir fjölmiðlar fjallað um þá hugmynd að leggja raforkukapal milli Íslands og Bretlands. Sú umfjöllun hefur verið á jákvæðum nótum. Bæði Economist og Finacial Times telja þetta athyglisverðan möguleika.

Þessir fjölmiðlar benda á að slíkur kapall myndi bæði skapa Íslandi auknar útflutningstekjur og um leið veita Bretum aðgang að orku sem væri mun tryggari og stöðugri heldur en t.a.m. óviss orka frá breskum vindorkuverum. Rafstrengurinn yrði því ávinningur fyrir bæði Íslendinga og Breta.

Hér á þessum vettvangi hefur áður verið verið sagt frá því hvernig orkustefna Bretlands hefur verið að þróast með jákvæðum hætti fyrir þetta verkefni (sbr. grein sem birtist hér í janúar s.l.). Í dag verður hér fjallað nánar um þau lágmarksverð sem raforkufyrirtækjum verður tryggt skv. bresku orkustefnunni og útskýrð hagkvæmni þess að selja raforku frá Íslandi til Bretlands um sæstreng.

Niðurstaðan er sú að slík viðskipti eru afar áhugaverð fyrir okkur Íslendinga. Það er reyndar jafnvel ekki orðum aukið að segja raforkusölu um slíkan sæstreng vera stærsta efnahagstækifæri Íslands. Full ástæða er til þess að íslensk og bresk stjórnvöld byrji formlegar viðræður um verkefnið og geri sameiginlega áætlun um framkvæmdina. Vonandi verður mikilvægt skref í þá átt tekið á tilvonandi fundi iðnaðarráðherra með breska orkumálaráðherranum. 

National Grid og Bloomberg New Energy Finance álíta verkefnið afar áhugavert

Hjá breska landsnetinu (UK National Grid) hafa undanfarið komið fram yfirlýsingar þess efnis að það væri skynsamlegt fyrir Breta að geta keypt raforku frá Íslandi. Rökin sem National Grid hefur nefnt í þessu sambandi eru m.a. þau að slík tenging mynd minnka áhættu í breska raforkukerfinu. Því kapallinn myndi opna aðgang að raforku sem byggir á nýtingu vatnsafls og jarðvarma og er því áreiðanlegri en að byggja þeim mun meira á breskri vindorku. Þetta skiptir verulegu máli því Bretar sjá fram á aukna hættu á raforkuskorti og leita því leiða til að auka orkuöryggi og fjölbreytni í orkugeiranum.

Að auki telur National Grid svona kapal milli Bretlands og Íslands vera fjárhagslega hagkvæman kost. Því raforka keypt frá Íslandi geti verið ódýrari en raforka frá nýjum breskum orkuverum. Í þessu sambandi er einkar fróðlegt að lesa nýja skýrslu greiningafyrirtækisins Bloomberg New Energy Finance (BNEF). Þar er fjallað um það hvort rafmagnskapall milli Íslands og Bretlands sé hagkvæmur og tæknilega mögulegur (titill skýrslunnar er IceLink: Fire and Ice, Will it Suffice?). Niðurstaða BNEF í hnotskurn er sú að óvissuþættirnir séu yfirstíganlegir og að verkefnið sé bæði gerlegt og arðbært.

Lágmarksverð raforku frá jarðvarma er ráðgert um 235 USD/MWst     

Eitt af lykilatriðunum í bresku orkustefnunni er að bresk stjórnvöld hyggjast tryggja ákveðið lágmarksverð fyrir raforku til að stuðla að meiri fjárfestingum í raforkugeiranum. Lágmarksverðið sem lagt er til er breytilegt eftir því hver orkugjafinn er. Það stafar einfaldlega af því að orkugjafar eru misdýrir (kolaorkan er almennt ódýrust og sólarorkan dýrust; af endurnýjanlegum orkuauðlindum í Bretlandi er vindorkan ódýrust). Þess vegna þarf mismikla fjárhagslega hvata til að auka fjárfestingar í raforkuframleiðslu.

Lágmarksverðið sem Bretarnir hyggjast tryggja framleiðendum nýrrar raforku er í öllum tilvikum langt umfram það sem almennt kostar að framleiða raforku hér á Íslandi. Og umrædd viðmiðunarverð eru það há að það myndi tvímælalaust borga sig að flytja raforku um sæstreng frá Íslandi til Bretlands (að því gefnu að unnt sé að leggja slíkan sæstreng - eins og flest bendir til, sbr. áðurnefnd skýrsla BNEF).

Samkvæmt bresku tillögunum er gert ráð fyrir því að lágmarksverð á raforku frá vatnsafli verði 100 GBP/MWst (um 165 USD/MWst). Samsvarandi lágmarksverð á raforku frá jarðvarma verður, skv. bresku orkustefnunni, á bilinu 140-145 GBP/MWst (nálægt 235 USD/MWst). Einnig er vert að hafa í huga að gert er ráð fyrir að lágmarksverð frá nýjum vindorkuverum utan við ströndina verði á bilinu 140-155 GBP/MWst (um 250 USD/MWst).

Gæti lágmarksverð fyrir íslensku raforkuna jafnvel farið nálægt 250 USD/MWst?

Þetta síðastnefnda verð (þ.e. viðmiðunarverð fyrir vindorkuna) er alveg sérstaklega áhugavert. Vegna þess að vindorkan er það form endurnýjanlegrar raforkuvinnslu sem Bretar gera ráð fyrir að raunhæfast sé að fjárfesta í þar í landi (vegna þess að þetta er bæði vel þekkt tækni og víða er unnt að virkja vindinn við bresku ströndina).

Í bresku orkustefnunni (sem vel að merkja er ennþá til meðferðar í breska þinginu) er gert ráð fyrir að erlend fyrirtæki geti verið mikilvægur þáttur í framleiðslu á þeirri raforku sem nýtt er á Bretlandi. Umrædd stefna breskra stjórnvalda gefur því vísbendingar um hvaða lágmarksverð gæti líklega fengist fyrir raforku sem framleidd væri á Íslandi og seld til Bretlands - ef samið væri um slíka sölu og lagningu rafstrengs milli landanna.

Vindorkan hefur þann galla að vera afar sveiflukennd og óviss raforkuframleiðsla. Talsverðar líkur virðast á því að Bretar myndu vera áhugasamir um að verja ámóta upphæðum til að fá aðgang að öruggari tegund af orkuframleiðslu. Og þá ekki síst ef þar yrði um að ræða endurnýjanlegar auðlindir, sbr. íslenska vind- og jarðvarmaorkan. Það er sem sagt alls ekki út í hött að gera ráð fyrir því að Bretar væru til með að greiða verð fyrir raforku frá Íslandi sem væri í átt að umræddu lágmarksverði fyrir vindorku utan við ströndina. Stóra spurningin er bara hversu nálægt umræddum 250 USD/MWst það verð gæti orðið?

Forsendur eru til að ætla að hagnaður af raforkusölunni yrði mjög mikill 

Vert er að hafa í huga að kostnaðarverð vegna framleiðslu og alls flutnings á raforku frá Íslandi til Bretlands hefur af tveimur erlendum greiningaraðilum verið áætlaður annars vegar um 50 GBP/MWst (McKinsey) og hins vegar 86 GBP/MWst (miðgildi Bloomberg New Energy Finance). Það samsvarar um 80 USD/MWst og 145 USD/MWst. Munurinn eða bilið þarna á milli er vissulega talsvert mikið. En það stafar m.a. af mismunandi forsendum um stærð rafstrengs og afköst - sem hefur eðlilega áhrif á kostnaðinn við bæði framleiðslu og flutning raforkunnar.

Fróðlegt er að bera þessar kostnaðartölur saman við bresku viðmiðunarverðin. Miðað við áðurnefnt lágmarksverð á vindorku yrði hagnaður af raforkusölu frá Íslandi til Bretlands á bilinu 105-170 USD/MWst. Hver árlegur heildarhagnaður yrði af raforkuframleiðslunni - með sölu um sæstreng - færi að sjálfsögðu eftir magninu sem selt yrði. Þar yrði a.m.k. um að ræða nokkrar TWst (ein TWst er milljón MWst). Því myndi hagnaðurinn af raforkusölunni mögulega hlaupa á hundruðum milljóna USD og þar með tugum milljarða ISK. Og þá er vel að merkja ekki verið að tala um tekjur Landsvirkjunar og annarra raforkuframleiðenda hér á landi - heldur hagnað!

Árlegur hagnaður Landsvirkjunar gæti aukist um tugi milljarða ISK

Jafnvel þó svo raforkuverðið á íslensku orkunni yrði mun lægra en lágmarksverðið vegna vindorkunnar gæti arðsemin af raforkusölunni orðið geysilega góð. Í stað vindorkuviðmiðunar mætti miða við lágmarksverðið vegna jarðvarmaorku (um 230 USD/MWst). Hagnaðurinn af raforkusölunni yrði engu að síður geysilegur. Og jafnvel þó svo samið yrði um að raforkuverðið myndi vera svipað eins og lágmarksverð vegna vatnsafls, gæti arðsemin af raforkusölunni til Bretlands orðið mjög góð - og margfalt það sem fengist fyrir raforkuna ef hún t.d. færi til nýs álvers á Íslandi.

Það er vel þekkt staðreynd að takist orkuríkum löndum að brjótast úr þeim viðjum að vera með strandaða orku, þá opnast tækifæri til að margfalda arðsemi af orkuvinnslunni. Og það er möguleikinn sem Ísland stefndur nú frammi fyrir. Í þessu sambandi er eiginlega ekki nógu sterkt að orði komist með því að lýsa þessu sem tækifæri til stórbættrar afkomu íslensku orkufyrirtækjanna. Nær væri að tala um hreina arðsemisbyltingu fyrir íslenska raforkugeirann. Sem er vel að merkja að langstærstu leiti í eigu hins opinbera og þar með íslensks almennings. Þess vegna er vel viðeigandi að lýsa þessu sem áhugaverðasta og stærsta efnahagstækifæri Íslands.

BNEF álítur yfirgnæfandi líkur á að verkefnið yrði afar arðbært

Það er reyndar endalaust hægt að velta vöngum yfir því hvaða verð má álíta líklegt eða mögulegt fyrir raforku sem seld væri frá Íslandi til Bretlands. Meðan ekki reynir á alvöru samningaviðræður verða þetta aldrei annað en vangaveltur. Það liggur þó í augum uppi að með raforkukaupum frá Íslandi geta Bretar fengið aðgang að endurnýjanlegri raforku, sem er bæði jafnari og hagkvæmari en t.d. breska vindorkan. Og flestir virðast sammála um að þá orku væri unnt að selja frá Íslandi til Bretlands á verði sem væri mjög hagkvæmt fyrir bæði Breta og íslendinga. Það er mergurinn málsins.

Það er afar mikilvægt að kostnaður við að framleiða raforku á íslandi og flytja slíka orku til Bretlands virðist geta verið það hóflegur að talsvert svigrúm sé til að ná samningum um raforkuverð sem væri báðum aðilum hagstæður. Þetta kemur t.a.m. nokkuð skýrt fram í áðurnefndri skýrslu Bloomberg New Energy Finance (BNEF). Þar er nálgunin ekki sú að reyna að fastsetja hvaða orkuverð Íslandi gæti boðist, heldur hvaða kostnað verkefnið þyldi til að verða arðbært. Um þessa athyglisverðu skýrslu BNEF mun ég eflaust fjalla nánar innan tíðar. Að svo stöddu skal látið nægja að nefna, að helstu niðurstöður BNEF eru þær að tæknilega er svona sæstrengur álitinn framkvæmanlegur og hann að öllum líkindum hagkvæmur og geti boðið upp á raforku á samkeppnishæfu verði.

Það er sem sagt svo að eftir ítarlega greiningu á mögulegum rafmagnskapli milli Íslands og Bretlands álítur BNEF að flest bendi til þess að þetta sé tæknilega framkvæmanlegt og fjárhagslega hagkvæmt verkefni. Þessi niðurstaða BNEF var fengin eftir að hafa aflað upplýsinga víðsvegar frá, svo sem frá kapalframleiðendum, orkufyrirtækjum og stjórnvöldum. Að mati BNEF er helsta óvissan sú pólitíska. Sem má kannski orða þannig að stjórnmálastéttin sjái ekki hag sinn í verkefninu. Og hjá BNEF eru menn svo sannarlega ekki að gera lítið úr þeirri óvissu. Enda fara stjórnmál og skynsemi því miður ekki alltaf saman.

Hvað gera íslensk stjórnvöld?

Af þeim upplýsingum sem liggja fyrir bendir flest til þess að rafmagnskapall milli íslands og Bretlands sé afar áhugavert verkefni. Það er aftur á móti ennþá nokkuð óljóst hvaða afstöðu íslensk stjórnvöld hafa til hugmyndarinnar. Þetta ætti kannski fremur að orða þannig, að íslensk stjórnvöld virðast á þeirri skoðun að ennþá skorti nægar upplýsingar til að unnt sé að taka skýra afstöðu til verkefnisins.

Nú fyrir helgina kom fram það álit iðnaðarráðherra að „forræði“ verkefnisins eigi að færast algerlega til stjórnvalda. Ekki er alveg augljóst hvað þetta þýðir. Er þetta kannski vísbending um að stöðva eigi kynningar og aðra mögulega vinnu Landsvirkjunar um þennan möguleika? Þá er vert að minnast þess að Landsvirkjun er langstærsti raforkuframleiðandinn á Íslandi og þess vegna hefur fyrirtækið eðlilega afar ríka hvata til að leita leiða til aukinnar arðsemi í raforkusölunni. Það hlýtur því að vera eðlilegt að Landsvirkjun haldi áfram að skoða alla slíka möguleika - og þ.á m. möguleikann á sæstreng.

Það gefur þó augaleið að rafstrengur verður ekki lagður milli Íslands og Bretlands nema slíkt verkefni njóti stuðnings stjórnvalda - bæði íslenskra og breskra. Vonandi ætla ráðamenn okkar ekki að láta þetta tækifæri renna úr greipum þjóðarinnar. Þetta snýst vel að merkja ekki bara um það hvort strengur af þessu tagi verði lagður eður ei. Þau jákvæðu viðhorf til íslenska orkugeirans, sem nú birtast í skrifum fjölmiðla á borð við Economist og Financial Times og hjá National Grid, stuðla nefnilega að aukinni vitneskju erlendis um Ísland sem orkuframleiðanda. Og geta vakið áhuga fleiri fyrirtækja á að nýta íslenska orku í starfsemi sinni og jafnvel staðsetja sig á Íslandi. Um leið getur svona umfjöllun styrkt samningsstöðu íslensku orkufyrirtækjanna gagnvart erlendu stóriðjunni hér. Þess vegna eru mörg rök fyrir því að íslensk stjórnvöld og íslensk orkufyrirtæki skoði möguleikann á sæstreng af einlægni og áhuga.