Orkustefna Bretlands verður sífellt áhugaverðari

Orkustefna breskra stjórnvalda er að verða sífellt áhugaverðari fyrir okkur Íslendinga. Í desember sem leið (2013) birti breska orkumálaráðuneytið uppfærða tillögur sínar um orkustefnu, sem ráðgert er að taki gildi nú síðar á árinu (2014). Þar er m.a. er að finna endurskoðuð viðmiðunarverð á raforku vegna nýrra orkuverkefna. Þessar nýju tillögur gefa sterkar vísbendingar um að raforkukapall milli Bretlands og Íslands sé jafnvel ennþá áhugaverðari en áður mátti ætla.

Raforkusala um sæstreng ennþá ábatasamari en áður var talið

Upprunalegu tillögurnar um viðmiðunarverð raforku í orkustefnu Breta komu fram s.l. sumar. Breytingarnar núna eru gerðar í kjölfar umsagnartímabils um upprunalegu tillögurnar. Þessi orkustefna fer nú til umfjöllunar í breska þinginu og ráðgert er að þær taki gildi síðar á þessu ári. Ennþá er sem sagt óvíst hvernig sjálf löggjöfin mun líta út. En þróun tillagnanna hefur verið afar athyglisverð - og jákvæð.

Það sem er einkum og sér í lagi áhugavert við hinar breyttu tillögur breskra stjórnvalda er að þær eru ennþá hagstæðari bæði vatnsafli og jarðvarma en fólst í upprunalegu tillögunum s.l. sumar. Það er líka góðs viti hversu há viðmiðunarverðin eru vegna þeirrar tegundar orkunýtingar sem Bretar telja að muni vaxa mest, þ.e. vindorka á hafi úti. 

Þessi nýju viðmiðunarverð gefa sterkar vísbendingar um að raforkukapall milli Íslands og Bretlands myndi henta báðum aðilum ennþá betur en leiða mátti af upprunalegu tillögunum s.l. sumar. Ennþá sterkari rök eru nú fyrir því að raforka frá íslenska vatnsaflinu og íslenska jarðvarmanum yrði afar samkeppnishæf á breskum markaði og að slík viðskipti gæti skilað íslensku raforkufyrirtækjunum miklum hagnaði og margfaldri arðsemi miðað við það sem við erum vön.

Þess vegna hefur aldrei verið jafn ríkt tilefni eins og núna til að setja sæstrengsmöguleikann i forgang. Í þessari grein er fjallað um helstu áhersluatriðin í orkustefnu Breta og hvernig þessi orkustefna fer saman við hugmyndir um rafstreng milli Bretlands og Íslands.

Orkustefna Breta snýst einkum um að efla aðgang að orkulindum

Nýju bresku orkustefnunni er ætlað að hvetja til aukinna fjárfestinga í orkugeiranum. Að baki liggur það meginsjónamið að tryggja Bretum nægja orku til framtíðar, samhliða því að takmarka losun koltvíoxíðs og annarra gróðurhúsalofttegunda. Til að ná þeim markmiðum er rík áhersla lögð á fjölbreytni í orkuframleiðslu og að auka hlutfall endurnýjanlegrar orku.

Til að efla áhuga fjárfesta á að feta þessa braut er komið á margvíslegum hvötum. Einn sá mikilvægasti er að bresk stjórnvöld skuldbinda sig til að tryggja orkuframleiðendum tiltekið lágmarksverð fyrir orkuna. Þannig er ákveðin lágmarksarðsemi nýrra orkuverkefna tryggð. Tilgangurinn er að liðka fyrir fjármögnun orkuverkefna, sem ella yrði mögulega talið of áhættusamt að ráðast í. 

Þessi stefna Bretanna nær vel að merkja ekki bara til endurnýjanlegra orkugjafa. Sambærilegir hvatar, þ.e. ákveðin viðmiðunarverð sem lágmarksverð fyrir raforkuna, beinast t.d. að fyrirtækjum sem reisa ný gasorkuver. Einnig leitast bresk stjórnvöld við að semja sérstaklega um tiltekin stór orkuverkefni og liðka fyrir þeim með samningum með því að tryggja ákveðið viðmiðunarverð (lágmarksverð). Nýjasta dæmið þar um er samningur um lágmarksverð vegna raforku frá nýju kjarnorkuveri, sem gert er ráð fyrir að rísi í Bretlandi og verði í eigu fransks orkufyrirtækis (en fjármagnað af kínverskum fyrirtækjum).

Það yrði í fullu samræmi við þessa nýju orkustefnu Breta að stuðla með svipuðum hætti að sæstrengsverkefnum sem gætu opnað Bretlandi aðgang að raforku erlendis frá. Og þá einkum og sér í lagi ef þannig opnast aðgangur að hagkvæmum endurnýjanlegum orkugjöfum. Sjónarmiðin að baki bresku orkustefnunni henta því mjög vel sem grundvöllur að raforkuviðskiptum milli Bretlands og Íslands. Og þróun orkustefnu Bretanna undanfarna mánuði og misseri hefur gert þennan möguleika ennþá raunhæfari en var.

Raforkuviðskipti við Bretland eru mjög góður kostur fyrir bæði Íslendinga og Breta

Ekkert land í heiminum framleiðir jafn mikla raforku eins og Ísland (miðað við fólksfjölda). Sú framleiðsla er margfalt meiri en nemur venjulegri notkun þjóða á raforku. Vegna einangrunar Íslands hafa íslensku orkuauðlindirnar verið skýrt dæmi um það sem kallað er strandaða orku. Þess vegna hefur raforkan hér fyrst og fremst farið til álvera og annarrar stóriðju sem leitar þangað sem raforkuverð er afar lágt (stóriðjan notar um 80% þeirrar raforku sem nú er framleidd á Íslandi). Fyrir vikið hefur arðsemin í raforkuframleiðslunni á Íslandi verið mjög lág.

Eins og áður sagði þá gera síðustu vendingar Bretanna í orkustefnu sinni hana ennþá áhugaverðari fyrir Ísland en fólst í upprunalegu tillögunum nú í sumar sem leið. Mjög sterkar vísbendingar eru nú komnar fram um að með útflutningi á raforku til Bretlands fengist ekki aðeins hátt verð fyrir raforkuna, heldur er líka mögulegt að bresk stjórnvöld væru tilbúin að ábyrgjast lágmarksverð sem væri margfalt hærra en það verð sem við getum t.d. vænst að fá fyrir raforkuna sem álver í Helguvík myndi þurfa.

Það er því líklegt að raforkukapall milli Íslands og Bretlands myndi margfalda arðsemi í íslensku raforkuframleiðslunni og skila orkufyrirtækjunum miklum hagnaði og íslensku þjóðinni geysilegum tekjum (langmestur hluti raforkuframleiðslunnar hér er jú í eigu opinberra fyrirtækja). Fyrir Ísland er raforkan því að verða afar áhugaverð útflutningsvara, rétt eins og t.d. olían og gasið er fyrir Norðmenn. Þar að auki myndi raforkukapall milli Íslands og Bretlands hafa ýmis önnur jákvæð áhrif fyrir okkur, eins og t.d. það að eiga aðgang að raforku erlendis frá ef náttúrhamfarir hér myndi stórskemma raforkukerfið okkar.

Fyrir Breta myndi, með rafmagnskapli til Íslands, opnast aðgangur að raforku á verði sem gæti verið þeim mun hagstæðara en að framleiða raforkuna t.d. með vindorkuverum heima fyrir. Kapalverkefnið er alveg sérstaklega áhugavert fyrir Bretana af þeim sökum að öll íslensk raforka er unnin með því að nýta þær tvær tegundir endurnýjanlegrar orku sem skila öruggasta og áreiðanlegasta framboðinu (vatnsafl og jarðvarmi). Kapalverkefnið myndi því ekki aðeins veita Bretum aðgang að nýjum áreiðanlegum orkulindum, heldur líka skila þeim hagkvæmni og vera í samræmi við þá stefnu þeirra að auka hlutfall endurnýjanlegrar orku. 

Gífurlegt hagsmunamál fyrir Íslendinga 

Við eigum ennþá umtalsverðar hagkvæmar orkulindir óvirkjaðar. Og getum ef við viljum bætt verulega við núverandi framleiðslu. Ef ekki kemst á tenging við evrópskan raforkumarkað er hætt við að mjög stór hluti þeirrar raforku færi til álvera eða annaðrar ámóta stóriðju - sem myndi þýða afar litla arðsemi af þeirri orkuframleiðslu og það til margra áratuga og þar með langt fram eftir 21. öldinni. Þess vegna er svo mikilvægt að Ísland nái að brjótast úr þeim aðstæðum að vera land með strandaða orku.

Það er vert að hafa í huga að árlegur hagnaðarauki af því að selja raforku um sæstreng fremur en til álvers í Helguvík myndi sennilega að lágmarki skila okkur nálægt 150-160 milljónum USD eða nálægt 18 milljörðum ISK. Í aukinn hagnað. Þetta er að sjálfsögðu óviss tala því það hafa jú engir samningar verðið gerðir - hvorki við Century Aluminum (Helguvík) né við Breta. En þetta er engu að síður líklega nokkuð raunhæf tala. Þarna er miðað við niðurstöður McKinsey í nýlegri skýrslu þeirra, sem ber titilinn Charting a Growth Path for Iceland.

Í þeim útreikningum fólst m.a. að öllum ávinningi af raforkusölunni umfram framleiðslu- og flutningskostnað (þ.e. hagnað fyrir skatta) var skipt í hlutföllunum 50/50 milli Bretlands og íslensku raforkufyrirtækjanna. Vel má vera að raunhæft sé að Ísland nyti stærra hlutfalls af hagnaðinum en bara helmingsins. Þá yrðu umræddar hagnaðartölur ennþá hærri. Það er sem sagt mögulegt að hagnaðarauki af því að selja raforku um sæstreng til Bretlands, í stað þess að selja raforkuna til álvers í Helguvík, yrði töluvert hærri en umræddir 18 milljarðar ISK á ári.

Hér má hafa til viðmiðunar að skv. síðasta ársreikningi Landsvirkjunar (vegna 2012) var allur hagnaður fyrirtækisins árið 2012 (fyrir skatta) um 11 milljarðar ISK. Þ.a. bara þessi tiltölulega hógværra raforkusala til Bretlands ein og sér er líkleg til að hækka hagnað Landsvirkjunar um 60%! Og þar með margfalda arðsemi fyrirtækisins. 

Í þessu sambandi má líka hafa í huga að öll laun og aðkeypt þjónusta álvers í Helguvík (að frátöldum raforkukaupum, sem vel að merkja eru nálægt kostnaðarverði orkunnar) yrði sennilega um eða jafnvel innan við helmingur þeirrar upphæðar sem umrædd raforkusala um sæstreng gæti skilað í hreinan hagnað. Það er reyndar alls ekki nauðsynlegt að stilla sæstrengnum svona upp sem valkosti gagnvart nýju álveri. Sala um sæstreng gæti einfaldlega orðið hrein viðbót við raforkusöluna til álveranna.

Við þurfum líka að hafa í huga að hvert og eitt álveranna þriggja sem hér eru notar geysilega hátt hlutfall af allri raforkunni sem er framleidd hér á Íslandi. Það er ekki sjálfgefið að álverin sem eru hér núna hafi öll áhuga á að starfa hér áfram um ókomna tíð. Útlit er fyrir að sífellt stærri hluti álframleiðslunnar utan Kína færist til Persaflóans þar sem mjög ódýr raforka býðst frá jarðgasi. Þess vegna er afar áríðandi að við eigum kost á að selja hluta af raforkuframleiðslunni til annarra en álvera. Sæstrengur myndi skapa okkur það mikilvæga strategíska tækifæri.

Þar að auki myndi aðgangur að nýjum stórkaupanda vafalítið bæta samningsstöðu íslensku orkufyrirtækjanna gagnvart stóriðjunni hér. Það eru því fjölmörg atriði sem svo sannarlega mæla með að svona sæstrengingur verði lagður.

---------------------

Hér á Viðskiptavef Morgunblaðsins mun ég á næstunni fjalla nánar um raforkuverðið skv. orkustefnu Breta og gera betur grein fyrir því hvaða verðs við gætum vænst fyrir íslensku raforkuna. Af annarri umfjöllun má nefna að senn líður að því að hér verði svarað spurningunni hvaða álveri á Íslandi verði lokað fyrst. Einnig verður hér brátt fjallað um stórfurðulegt ástandið á vestrænu álmörkuðunum og vísbendingar um að þar séu nokkur stærstu ál- og hrávörufyrirtækin að snuða marga raforkusalana um risastórar upphæðir - um leið og þau taka þátt í ævintýralegri og fordæmalausri birgðasöfnun á áli. Þar virðist hrávörurisinn Glencore Xstrata í fararbroddi, en það fyrirtæki er einmitt langstærsti hluthafinn í Century Aluminum; móðurfélagi Norðuráls (sem á álverið á Grundaratanga og segist vilja reisa álver í Helguvík). Þannig snerta sviptingarnar á álmörkuðunum okkur Íslendinga með beinum og afgerandi hætti.