Sæstrengurinn

Í Fréttablaðinu í dag birtist grein þar sem fjallað er um þá hugmynd að leggja rafstreng milli Bretlands og Íslands. Höfundar greinarinnar eru þeir Skúli Jóhannsson og Valdimar K. Jónsson. Greinin einkennist mjög af varnaðarorðum og áherslu á það sem illa gæti farið í tengslum við slíka framkvæmd.

Niðurstaða greinarhöfunda er að málið hafi ekki verið nálgast af nægilegu raunsæi. Og þeir telja að meðan ekki séu öruggari vísbendingar um hagkvæmni verkefnisins sé full ástæða til a.m.k. í bili að fara hægt í frekari könnun verkefnisins.

Þetta er svolítið sérkennileg niðurstaða. Því eina leiðin til að afla sér meiri og öruggari upplýsinga um hagkvæmni verkefnisins hlýtur að vera að kanna það frekar og ítarlegar - til að komast að því hvort verkefnið er hagkvæmt eða óhagkvæmt. Aðalatriðið er að þetta sé gert með vönduðum hætti og varla sérstakt tilefni til að hægja á þeirri vinnu.

Vandamál og lausnir

Í greininni benda höfundar á nokkur atriði, sem þeir vilja vekja fólk til umhugsunar um. Þar er í fyrsta lagi fjallað um atriði sem snúa að umframorku og óseldri orku, í öðru lagi um eignarhald á sæstrengnum, í þriðja lagi um áhættu vegna bilana á strengnum og í fjórða lagi um kostnað vegna strengsins. Áherslan í greininni er á ýmis vandamál sem upp kunna að koma þessu tengt. En alveg er látið vera að minnast á það hvernig leysa megi þau vandamál.

Sá sem þetta hér ritar telur tilefni til að benda á nokkur atriði í þessu sambandi. Þegar málið er skoðað nánar er erfitt sjá að ástæða sé til að fara eitthvað sérstaklega hægt í könnun verkefnisins. Þvert á móti gæti verið skynsamlegt að leggja áherslu á að hraða því. Og komast sem fyrst að niðurstöðu um það hvaða áhrif sæstrengur af þessu tagi hefði fyrir þjóðina og hvort verkefnið sé gerlegt og nógu arðsamt til að það sé raunhæft.

Umframorka og óseld orka

Af orðum greinarhöfunda má ráða að þeir telji að hér sé búið að virkja verulegt magn af orku án þess að selja hana (þ.e. reisa aflstöðvar sem ekki falla undir nauðsynlegt varaafl). Og að mjög dýrt sé að bíða með að selja þá orku uns rafstrengur yrði kominn í gagnið (greinarhöfundar nefna árin 2025-27 í þessu sambandi). Þarna eiga greinarhöfundar væntanlega við að skynsamlegra sé að tryggja sem fyrst kaupanda að þessari orku, í stað þess að bíða með að selja hana uns strengur hefur verið lagður til Bretlands.

Sá sem þetta skrifar hefur ekki nákvæmar upplýsingar um það hversu mikil orka sé á lausu í núverandi virkjunum (þ.e. búið að reisa virkjanir og þar með setja upp aflstöðvar, en ekki kominn kaupandi að orkunni). Þar er þó vart um mikið magn að ræða (utan Búðarhálsvirkjunar en þar hvílir væntanlega kaupskylda á Rio Tinto Alcan á mestallri orkunni).

Og jafnvel þó svo talsvert magn af raforku kunni að vera á lausu er varla neitt verið að bíða með að selja hana. Þvert á móti virðist Landvirkjun leggja mikla áherslu á markaðsstarf og að finna kaupendur að íslenskri orku. Um leið leggur Landsvirkjun að sjálfsögðu áherslu á að fá tiltekið lágmarksverð fyrir orkuna. Að öðrum kosti gæti fyrirtækið stórskaðað samningsstöðu sína og þar með hagsmuni eigandans, sem er ríkið og þar með þjóðin.

Það er sem sagt ekkert sem bendir til þess að verið sé að bíða með að selja hér raforku. Og það er um leið mikilvægt að allir stærri raforkusamningar séu með þeim hætti að orkan sé seld með eðlilegri arðsemiskröfu. Hugmyndin um rafstreng breytir þarna litlu sem engu, þ.e. raforkan sem er til staðar (þ.e. unnt að framleiða í núverandi virkjunum) er í boði gegn viðunandi verði og viðunandi afhendingarskilmálum.

Eignarhald

Greinarhöfundar kalla eftir hugmyndum Landsvirkjunar um það hver eigi að eiga sæstrenginn. Nú má vel vera að Landsvirkjun hafi þar svör á reiðum höndum - eða hafi enga sérstaka skoðun á því. En kannski er vert að benda greinarhöfundum á það að í sambærilegum dæmum er eignarhaldið oft á hendi stórra fjárfestingasjóða og lífeyrissjóða, sem leita eftir öruggum tekjum en sætta sig við afar hóflega arðsemi af eigninni. Þannig eiga t.d. kanadískir sjóðir í gaslagnakerfi Norðmanna í Norðursjó og fjárfestingasjóður ríkisins í Singapore á sæstreng sem flytur raforku milli meginlands Ástralíu og Tasmaníu.

Einnig má vel hugsa sér að stórt raforkudreifingarfyrirtæki kynni að hafa áhuga á að eiga strenginn, t.d. eitthvert af stóru evrópsku raforkudreifingarfyrirtækjunum. Þannig er t.d. háttað eignarhaldi á lengsta sæstrengnum í dag, sem liggur milli Hollands og Noregs.

Sá sem þetta skrifar fær ekki séð að Landsvirkjun skuldi landsmönnum útskýringu á því hver eigi að leggja, eiga eða reka mögulegan rafstreng milli Íslands og Evrópu, eins og greinarhöfundar halda fram. Það allt mun einfaldlega koma í ljós þegar málið verður kannað nánar. Um það hverjir koma þar til greina er ekki unnt að fullyrða nema skoða málið af alvöru - og lítið gagn í því að setja málið í hægagang eða fara hægt í frekari könnun verkefnisins.

Bilanaáhætta

Greinarhöfundar velta upp þeirri spurningu hvernig fari með tekjur af strengnum ef hann bili eða verði skotmark hryðjuverkamanna. Þetta er auðvitað mikilvægt atriði. Og er eitt af því sem þarf að skoða vandlega. En að hægja á könnun verkefnisins mun ekki hjálpa sérstaklega til við að leysa úr þessu álitamáli.

Kostnaður og fjármögnun

Greinarhöfundar fjalla í stuttu máli um líklegan kostnað við strenginn. Og setja þann kostnað í samband við byggingu tónlistarhússins Hörpu. Þó svo þar sé augljóslega um allt annan og óskyldan rekstur að ræða og ekkert samhengi þarna á milli.

Tilgangur greinarhöfunda með þessari samlíkingu virðist vera að benda á hina miklu fjárhagslegu áhættu sem felst í því ef strengurinn myndi bila. Hér má því einfaldlega endurtaka það sem að ofan sagði; afar miklu skiptir að búið verði að hnýta þennan enda áður en tekin yrði ákvörðun um að ráðast í verkefnið. Og augljóst að ekki verður ráðist í verkefnið nema það liggi algerlega skýrt fyrir hver beri áhættuna af því ef strengurinn bilar - eða „dytti út í eitt ár“ eins og greinarhöfundar nefna.

Greinarhöfundar kalla eftir upplýsingum um það hvernig rekstrartapi yrði skipt ef til þess kæmi að strengurinn dytti út. Þetta er enn eitt atriðið sem örugglega mun upplýsast betur eftir því sem vinnu við þessa hugmynd miðar áfram. Þetta atriði er a.m.k. vart tilefni til að fara sérstaklega hægt í frekari könnun verkefnisins.

Raforkuverð

Í lok greinarinnar nefna greinarhöfundar að söluverð á raforku um allan heim fari lækkandi um þessar mundir. Það hvaða verð unnt yrði að fá fyrir raforkuna sem seld yrði frá Íslandi er auðvitað algert lykilatriði. Og þetta er einmitt eitt af þeim atriðum sem mun skýrast eftir því sem menn skoða hugmyndina betur og ítarlegar. Óvissa um orkuverð gefur því ekkert tilefni til að hægja á umræddri vinnu.

Þvert á móti kann óvissan um þróun raforkuverðs fremur að gefa tilefni til að hraða vinnunni. Því eftir því sem árin líða mun uppbygging endurnýjanlegrar orkuframleiðslu að öllum líkindum aukast mjög í Evrópu (sbr. orkustefna Evrópusambandsríkjanna og ESB). Eftir því sem það gerist mun hvati Evrópuríkja til að borga hátt verð fyrir íslenska raforku væntanlega minnka.

Fyrir Ísland kann því að vera einstakt tækifæri nú um stundir að ná samningum um orkuverð sem tryggir okkur mikla arðsemi af viðskiptunum. Þetta tækifæri eigum við tvímælalaust að kanna án tafar. Engin ástæða til að bíða með það - en að sjálfsögðu vinna þetta ítarlega og af mikilli vandvirkni.

Lokaorð

Meginatriðið í umræddri grein þeirra Skúli Jóhannssonar og Valdimars K. Jónssonar virðist vera að ástæða sé til að hægja á þeirri könnun sem nú á sér stað á þeim möguleika að leggja rafstreng milli Íslands og Bretlands (eða eftir atvikum milli Íslands og annars Evrópulands). Sá sem þetta ritar er ósammála þessu. Fyllsta ástæða er til að skoða möguleikann á svona raforkusölu af mikilli alvöru og það er engin ástæða til að hægja á þeirri vinnu.

Þar með er ekki sagt að niðurstaðan verði sú að þetta sé tæknilega framkvæmanlegt eða nægjanlega arðbært. Hver niðurstaðan verður mun ekki koma í ljós nema verkefninu verði sinnt af fyllstu alvöru og það að fara hægt í frekari könnun verkefnisins hjálpar þar ekki til.

Um leið er líka vert að minna á að umræða þarf að fara um önnur álitamál sem þessu óhákvæmilega tengjast. Þar má nefna umhverfismálin, en mikilvægt er að sátt verði um þær virkjanir og línulagnir sem svona rafmagnskapall myndi kalla á. Fyrir höndum er mikil vinna og hana eigum við að ráðast í, en ekki að setja þetta í hægagang.

Loks má minna á það að ef við bíðum með að skoða þetta verkefni gæti farið svo að samningsstaða orkufyrirtækjanna hér gagnvart álverunum og stóriðjunni verði ansið veik þegar kemur að endurnýjun og endurskoðun raforkusamninga. Það er því gríðarlegt hagsmunamál fyrir íslensku þjóðina að möguleikinn á sæstreng milli Íslands og Evrópu verði ekki settur í salt. Þarna er þvert á móti svo mikið hagsmunamál á ferðinni fyrir þjóðina, að þessa vinnu ætti að setja í forgang og jafnvel hraða henni.

Athugasemdir

[Ágúst H Bjarnason, 31.10.2013 kl. 16:10]

Það má geta þess, fyrir þá sem ekki vita, að höfurndarnir eru

Dr. Valdimar K. Jónsson, prófessor emeritus í vélaverkfræði við HÍ og þar áður prófessor við Penn State University í Bandaríkjunum, og kennari við Imperial College of Science and Technology University of London. 

Skúli Jóhannesson verkfræðingur stofnaði m.a. verkfræðistofuna Streng sem margir þekkja og er einn af stofnendum Green Energy Group AS sem framleiðir litlar jarðvarmavirkjanir. 

Báðir eru þessir menn vel að sér í orkumálum og kunna að fara með tölur.