Kapalviðræður í frosti

„Áróðurinn fyrir rafmagnskapli til Bretlands fer vaxandi. Áherslan er einhliða á að skapa væntingar um gróða en lítið rætt um áhættuna sem fylgir því að hengja 2.000 MW raforku á einn viðskiptavin, einn kapal sem getur bilað og hvað þá? Sölumenn hjá Landsvirkjun eru komnir langt fram úr umboði sínu þegar þeir áforma að hefja viðræður við bresk stjórnvöld um kapal til Íslands."

Þannig hljóðar nýleg færsla Frosta Sigurjónssonar, þingmanns Framsóknarflokksins í Reykjavík og formanns efnahags- og viðskiptanefndar Alþingis, á síðu hans á Facebook. Í athugasemdum við færsluna bætir Frosti því við að hann hafi kynnt sér málið í þaula. Og lýsir m.a. áhyggjum sínum af því hvað muni gerast ef kapallinn verði lagður en svo verði breyting á orkustefnu breskra stjórnvalda.

Kapallinn yrði mun afkastaminni en Frosti nefnir

Ýmislegt í þessum orðum Frosta er nokkuð athyglisvert. Í fyrsta lagi má geta þess að hvergi í opinberri umræðu hefur verið rætt um svo stóran kapal sem Frosti nefnir. Almennt hefur verið talað um að kapallinn gæti orðið nálægt 800-1.200 MW. Þ.e. um helmingi minni en þingmaðurinn nefnir. Sökum þess að íslenska raforkukerfið er einungis rúmlega 2.700 MW er augljóst að það skiptir afar miklu hvort kapallinn yrði t.d. 800 MW eða 2.000 MW. Það hjálpar ekki í umræðunni að grípa svo háa tölu úr lausu lofti sem þingmaðurinn þarna gerir.

Engu að síður má hér geta þess að fyrirtækið ABB tilkynnti nýlega að svo stórir kaplar neðansjávar séu nú tæknilega viðráðanleg framkvæmd. Og að fyrirtækið geti nú framleitt slíka kapla sem geti flutt raforku allt að 1.500 km leið með hagkvæmum hætti. Allt bendir því til þess að verkefnið, þ.e. kapall milli Bretlands og Íslands, sé tæknilega raunhæft og það hvort sem kapallinn yrði 800 MW eða 2.000 MW. Þetta eitt og sér eru talsverð tíðindi og rennir sterkari stoðum undir verkefnið en áður var.

[Viðauki: Frosti hefur nú breytt tölunni í 700 MW. Sem er nær því að vera eðlileg tala um stærð strengsins. En af þessu má draga þá ályktun að hann er bersýnilega andstæður raforkusölu til álvers í Helguvík og álversins á Reyðarfirði].

Breska ríkið eða breska dreifikerfið yrði ekki kaupandi raforkunnar

Í öðru lagi er vert að hafa í huga að hvergi hefur komið fram að til standi að selja raforkuna sem færi um kapalinn frá Íslandi til eins tilekins viðskiptavinar; hvorki til breska ríkisins, til National Grid né til annars tiltekins aðila. Heldur er um það að ræða að bresk stjórnvöld ábyrgist lágmarksverð fyrir raforkuna (svipað og þau hafa verið að gera í samningum við t.d. norska Statkraft og danska Dong Energi vegna raforku frá nýjum vindorkuverum á hafi úti). Varla er til öruggari og betri ábyrgð en þessi. Það að Frosti kalli þetta fyrirkomulag „að hengja 2.000 MW raforku á einn viðskiptavin" er einfaldlega villandi og ekki í samræmi við staðreyndir málsins. [Og þetta er jafn villandi eins og áður þó svo Frosti hafi nú breytt tölunni í 700 MW].

Bilanaáhætta verður ekki virt að vettugi

Í þriðja lagi eru áhyggjur af bilun í kaplinum ekki ástæða til að vera andsnúinn eða vara við hugmyndinni um rafstreng. Þarna er um að ræða atriði sem að sjálfsögðu yrði ekki skilið eftir í lausu lofti. Það er vissulega skynsamlegt og eðlilegt að Frosti og aðrir hugi að þessari áhættu. En í reynd er þetta eitt þeirra áhættuatriða sem samið yrði um hvernig verði dregið úr eða aflétt eins og kostur er (t.d. með ábyrgðarskilmálum og tryggingaskilmálum). Það er augljóst að enginn kapall yrði lagður nema viðsemjendur næðu ásættanlegri niðurstöðu um hvernig fara á með þessa áhættu.

Mögulegar breytingar á orkustefnu Breta fela ekki í sér áhættu

Í fjórða lagi eru áhyggjur af breyttri orkustefnu Breta ekki ástæða til að vera andsnúinn eða vara við hugmyndinni um kapal. Breytt orkustefna Breta myndi ekki geta breytt áður gerðum samningsskuldbindingum breskra stjórnvalda við t.d. íslensk stjórnvöld eða íslensk eða norsk eða dönsk orkufyrirtæki. Breyting á orkustefnu Breta myndi því með engu móti geta hnikað umsömdum orkukaupum eða umsömdu orkuverði.

Væntingar um hagnað eru vissulega ekki i hendi en byggja á sterkum forsendum

Í fimmta lagi vekur athygli að þingmaðurinn notast þarna við orðið gróða. En ekki t.d. hagnað eða aukna arðsemi til handa íslensku orkufyrirtækjunum og þar með til handa íslenskum almenningi. Það er staðreynd að hugtakið gróði hefur fremur neikvæða skírskotun (sbr. lýsingarorðið gráðugur eða nafnorðið græðgi). Þarna er því strax sleginn viss tónn hjá þingmanninum - tónn sem er andstæður kaplinum - og leitast við að gera lítið úr hagnaðarvoninni fyrir Íslendinga.

Það er skynsamlegt að fara varlega í væntingar um að mjög gott eða mjög hátt verð muni bjóðast vegna útfluttar raforku. En það er staðreynd að bresk stjórnvöld hafa komið upp ákveðnu kerfi eða fyrirkomulagi sem gerir ráð fyrir mjög háu orkuverði (þetta er gert til að liðka fyrir meiri og fjölbreyttari aðgangi að raforku). Væntingar um hátt verð og mikla arðsemi af raforkusölu til Bretlands byggja því á prýðilega sterkum forsendum. En til að fá á hreint hvaða verð býðst er einfaldlega nauðsynlegt að ganga til formlegra viðræðna við Breta.

Landsvirkjun er ekki að fara í viðræður við Breta um raforkuviðskipti 

Í sjötta lagi vekur það nokkra undrun að þingmaðurinn tali um að Landsvirkjun áformi að hefja viðræður við bresk stjórnvöld um kapalinn. Það er nú svo að þó Landsvirkjun hafi undanfarin misseri og ár ítrekað kynnt þann möguleika að áhugavert kunni að vera að rafstrengur yrði lagður milli Íslands og Evrópu (og m.a. kynnt þennan möguleika á fundum og ráðstefnum innanlands og erlendis) þá felur slíkt auðvitað ekki í sér samningaviðræður.

Það hefur hvergi komið fram að Landsvirkjun hugi á einhverskonar samningaviðræður um kapal milli Íslands og Bretlands við bresk stjórnvöld. Og það er augljóst að forræði um samninga í málinu er í höndum stjórnvalda. Ég skil því ekki af hverju þingmaðurinn segir Landsvirkjun áforma að hefja viðræður við bresk stjórnvöld um kapal til Íslands. Eða veit hann þarna kannski eitthvað meira en sá sem þetta skrifar? Eða er þessi pirringur þingmannsins, sem þarna kemur fram út í Landsvirkjun, kannski byggður á misskilningi eða einhverju allt öðru en málefnum sem snúa að kaplinum?

Að auki má hér nefna að sá sem þetta skrifar hefur fengið aðgang að tölvupóstum milli breskra og íslenskra stjórnvalda, þar sem skýrt kemur fram að mögulegar samningaviðræður um kapalinn muni fara fram milli viðkomandi stjórnvalda. Um þetta er enginn vafi og enginn ágreiningur og því er ekkert tilefni fyrir þingmanninn að vera að hnýta þarna í Landsvirkjun. En hann má auðvitað skammast útí Landsvirkjun ef hann vill. Ég hefði þó talið að þingmönnum þætti það bæði fullkomlega eðlilegt og nánast skylda Landsvirkjunar að skoða hina ýmsu möguleika sem orkuviðskipti geta skapað okkur íslensku þjóðinni; eiganda fyrirtækisins.

Viðræður við Breta hafa legið niðri vegna áhugaleysis eða seinagangs íslenskra stjórnvalda 

Vert er að vekja athygli á því að í júní 2013 óskaði DECC (breska orkumálaráðuneytið) eftir fundi með fulltrúum íslenska iðnaðarráðuneytisins til að ræða mögulegan rafstreng. Erindið fór í gegnum sendiráð Íslands í London og var sammælst um fundardag í júlí í sendiráðinu. En fundurinn var afboðaður með stuttum fyrirvara af hálfu Íslands. Ástæðan var að iðnaðarráðherra íslands hafnaði því að ræða málið að svo stöddu - og það þó svo sendiherrann benti iðnaðarráðuneytinu hér á að þetta myndi einungis verða viðræðufundur, sem gæti skilað viðbótarupplýsingum og engar bindandi ákvarðanir yrðu teknar.

Þessi vinnubrögð íslenskra stjórnvalda hafa eflaust vakið nokkra undrun Breta (ég sá þetta ferli úr skjölum sem ég fékk aðgang að frá DECC á grundvelli breskra laga um upplýsingaskyldu, ásamt skjölum sem ég fékk afhent frá sendiráðinu og iðnaðarráðuneytinu eftir margítrekaða beiðni þar um). Síðan hafa engar formlegar viðræður farið fram við Breta um strenginn, nema hvað orkumálaráðherrar landanna hittust í vor en það leiddi ekki til viðræðna. Af hverju er þetta stopp? Kannski er tilefni til að Frosti Sigurjónsson spyrji ráðherra um þetta á Alþingi?

Lokaorð

Hér að ofan vék ég að því að sjálfsagt sé að fara varlega í að áætla raforkuverðið og varast að skapa of miklar væntingar um hagnað okkar af sæstreng. En höfum í huga að Bretar eru geysilega áhugasamir um að liðka fyrir svona nýjum orkuverkefnum með því að ábyrgjast lágmarksverð sem er mjög hátt. Og eina leiðin til að komast að niðurstöðu um það hvaða orkuverðs megi vænta og hvernig ætti að standa að framkvæmdinni, ef hún yrði að veruleika, er að ganga til viðræðna við Breta.

Slíkar viðræður bera enga áhættu. Þess vegna ættu t.a.m. þingmenn allir að geta verið sammála um að kanna þetta til fulls - í stað þess að reyna að tala hugmyndina niður. Það eina skynsama í málinu er að ganga til beinna viðræðna við Breta og fá þannig skýra sýn á það hvort verkefnið sé raunhæft og áhugavert eður ei. Af hverju í ósköpunum er ekki bara gengið í það að koma þarna formlegum viðræðum í gang og sjá hvað kemur út úr þeim? Það kæmi þá í ljós hvort sæstrengshugmyndin sé byggð á sandi. Eða hvort þetta sé jafnvel stærsta efnahagslega tækifæri Íslands og þarna sé einstakt tækifæri á meiri verðmætasköpun og nýrri og afar mikilvægri tekjulind fyrir þjóðina og það í beinhörðum erlendum gjaldeyri.