Upplýsingadeild Samáls breiðir út rangar upplýsingar

Framkvæmdastjóri Samtaka álfyrirtækja á Íslandi, Pétur Blöndal, heldur áfram að bera á borð villandi upplýsingar fyrir lesendur mbl.is. Í nýrri grein Péturs er með ýmsum hætti reynt að láta líta svo út að álverin á Íslandi séu almennt að greiða býsna hátt raforkuverð í alþjóðlegum samanburði. Og þar vísað til upplýsinga frá CRU Group; upplýsinga sem Pétur virðist ekki átta sig á að eru rangar. Hér verður athyglinni beint að því hvernig framkvæmdastjóri Samáls virðist fastur í því fari að kynna rangar upplýsingar.

Tölur CRU vegna Íslands voru rangar

Ég hef í fyrri skrifum rakið það nokkuð skilmerkilega hversu augljóst er að umræddar tölur CRU um íslenska meðalverðið eru rangar - og ekki ástæða til að endurtaka það hér. En við þetta má bæta að CRU hefur viðurkennt fyrir mér mistök sín.

Nokkuð er um liðið síðan CRU sagði mér að það sé skoðun CRU að meðalverðið á raforku til álvera á Íslandi geti allt eins verið nálægt 25 USD/MWst - í stað 29-30 USD/MWst eins og áður hafði verið haft eftir CRU af hálfu Péturs Blöndal og Ágústs Hafberg hjá Norðuráli. Nú síðast í gær upplýst CRU mig svo um það að fyrirtækið hafi nú lækkað áætlaða tölu sína um meðalverð raforku til álvera á Íslandi. 

En Pétur Blöndal er því miður ennþá á villigötum. Og heldur áfram að vitna til rangra upplýsinga frá CRU. Og nú bætist við skilningsleysi hans á raforkusamningum við álver í Kanada.

Raforkuverðið til Fjarðaáls og Norðuráls er eitthvert hið lægsta í heiminum

Í skrifum sínum gerir Pétur talsvert úr því að þó nokkur álver í heiminum utan Kína greiði lægra orkuverð en meðalverðið er til álvera á Íslandi. Þar styðst hann að vísu enn og aftur við rangar tölur frá CRU. Hlutfall álvera sem greiða lægra orkuverð en meðalverðið er á Íslandi er því lægra en Pétur virðist halda.

Það er engu að síður hárrétt að það eru til álver í heiminum sem greiða ennþá lægra raforkuverð en íslenska meðalverðið er til álvera. Meðal slíkra álvera eru að sjálfsögðu bæði álver Norðuráls á Grundartanga og álver Fjarðaáls á Reyðarfirði! Bæði þessi álver greiða raforkuverð sem er töluvert undir íslenska meðalverðinu og með því allra lægsta sem gerist í heiminum.

Það eru einungis örfá álver í heiminum öllum sem greiða ennþá lægra raforkuverð en Fjarðaál og Norðurál. Og þar er í nánast engu tilviki um að ræða álver sem starfa í eðlilegu samkeppnis- eða markaðsumhverfi. Álverin sem greiða ennþá lægra raforkuverð en Norðurál og Fjarðaál eru fyrst og fremst álver sem njóta raforku frá gömlum og löngu uppgreiddum virkjunum, sem eru þá oftast í eigu viðkomandi álfyrirtækja.

Kanada og Noregur gefa almennt ekki raunhæfa mynd af orkuverði til álvera

Þetta á t.d. bæði við um álver í eigu Hydro í Noregi og álver í eigu Rio Tinto í Kanada (Rio Tinto er sagt vera að losa sig við nafnið Alcan, enda voru kaup Rio Tinto á Alcan einhver versti dill sögunnar). Á Íslandi kaupa álverin aftur á móti alla raforkuna frá raforkufyrirtækjum í samkeppnisrekstri. Þess vegna er í reynd út í hött þegar Pétur Blöndal heldur því fram að Ísland eigi í þessu samhengi að horfa m.a. til raforkuverðs til álvera í Noregi og Kanada. Þvert á móti er einmitt eðlilegast og skynsamlegast að við gætum okkar á öllum samanburði við kanadískt og norskt meðalverð á raforku til álvera.

Íslenska verðið er botnverð

Sama má segja um raforkuverð til álvera í Persaflóaríkjunum. Því einnig þar er orkugeirinn og áliðnaðurinn svo nátengdur að raforkuverðið þar gefur ekki raunhæfa mynd af því hvað má telja eðlilegt verð til álvera frá orkufyrirtæki sem starfar í samkeppnisrekstri á frjálsum orkumarkaði.

Fyrir vikið verður ennþá augljósara hversu meðalverðið á Íslandi er mikið botnverð. Það á sér m.a. þær skýringar að hér eru upphaflegu orkusamningarnir ennþá í gildi gagnvart bæði Fjarðaáli og Norðuráli - og að þar var samið um raforkuverð sem var vel undir meðalverði á raforku til álvera í heiminum. Og er í dag ennþá lengra undir umræddu meðalverði en þá var.

Villandi upplýsingar Samáls um Kanadaverð

Pétur Blöndal hefur ítrekað fjallað um meðalverð á raforku til þriggja álvera Alcoa í Québec í Kanada. Og virðist ekki átta sig á því að þar var einungis einn samningurinn gerður á þeim grundvelli sem nefna má þokkalegar markaðsforsendur. Sem er samningurinn við álverið í Bécancour. Þar var samið um raforkuverð sem er nálægt 34-35 USD/MWst (m.v. meðalverð á áli árið 2014). Þetta var reyndar talsvert lægra verð en Hydro Québec vildi fá. En þessi Landsvirkjun almennings í Québec-fylki gaf eftir gagnvart hótun Alcoa um að loka öllum álverunum þremur.

Hin tvö álver Alcoa í Québec fengu samninga þar sem byggt var á mjög sérstökum forsendum. Þar skiptir mestu kvöð á Alcoa um að afhenda Hydro Québec eignarhlut Alcoa í gríðarstórri vatnsaflsvirkjun. Pétur reynir í grein sinni að gera lítið úr þessu. Og segir að þetta sé bara tilkomið vegna löggjafar frá miðri 20. öld og hafi ekkert með samningana núna að gera. Sem er afar einkennileg fullyrðing og nokkuð ósvífin, því umrædd kvöð er einmitt útlistuð nákvæmlega í 17. gr. umrædds raforkusamnings. Og er bersýnilega lykilþáttur í því að raforkuverðið varð ekki hærra - enda mikil verðmæti sem felast í því fyrir Hydro Québec að fá 40% hlut Alcoa í 335 MW virkjun.

Þar að auki virðist Pétur alls ekki hafa kynnt sér vetrarskerðingaákvæði nýju raforkusamninganna þarna í Québec. Hvort tveggja minnir þetta á það þegar Ágúst Hafberg, framkvæmdastjóri hjá Norðuráli, hafnaði því fimlega að raforkusamningur fyrirtækisins væri að renna út árið 2019. Það er augljóst að þeir félagarnir gefa lítið fyrir samningsákvæði, en leggja þeim mun meiri áherslu á einhverjar ímyndaðar aðstæður sem standast ekki raunveruleikann.

Upplýsinga- og áróðursdeild Samáls

Ég hef áður bent á það í skrifum mínum að búast megi við því að Samál muni halda uppteknum hætti áfram. Þ.e. að fullyrða að raforkuverð til álvera á Íslandi sé býsna hátt. Þó svo allir sem kynna sér málið viti að svo er ekki.

Framkvæmdastjóri Samáls segir í áðurnefndri grein sinni að Samál reki ekki greiningardeild, en miðli almennum upplýsingum um áliðnað og styðjist þar við álit „helstu sérfræðinga og greiningaraðila í orkuiðnaði“. Þetta virðist merkja að Samál éti hvað sem er upp eftir CRU - a.m.k. svo lengi sem það henti hagsmunum álfyrirtækjanna hér.

Það er engu að síður afar einkennilegt að Samál skuli áfram og ítrekað vitna til upplýsinga frá CRU þegar þær eru augljóslega rangar. Jafnvel upplýsinga- og áróðursdeild Samáls - ef við leyfum okkur að nota það nafn yfir starf Péturs – ætti að geta gert betur og sýnt snefil af gagnrýnni hugsun.

Það var reyndar sá stríði straumur af rangfærslum og villandi upplýsingum frá Samáli sem varð til þess að ég ákvað að sitja ekki lengur á upplýsingum um raforkuverðið til álveranna á Íslandi. Héðan í frá mun ég hafa það sem reglu að birta það verð a.m.k. árlega. Ekki aðeins meðalverðið, heldur verðið pr. MWst til hvers og eins álveranna. Og setja það í samhengi við raforkuverðið annars staðar. Þar með verða Íslendingar minntir reglulega á það botnverð sem bæði Norðurál og Fjarðaál greiða fyrir raforkuna.

Ísland á að miða sig við aðstæður á eðlilegum samkeppnismarkaði

Með þeirri upplýsingagjöf minni munu lesendur geta öðlast sífellt betri skilning á því hvert raforkuverðið til álveranna hér er. Og áttað sig sífellt betur á því að eðlilegast er að raforkuverðið til álveranna hér hækki verulega - til samræmis við það verð sem gerist til álvera á svæðum þar sem fyrir hendi er eðlilegt viðskiptaumhverfi með raforku.

Þar eru Bandaríkin og ríki innan Evrópusambandsins eðlilegasta viðmiðunin. Með hliðsjón af þessu má vænta þess að raforkuverðið til Norðuráls hækki í um 35 USD/MWst (að núvirði) eða jafnvel rúmlega það. Og að ámóta hækkun verði til Fjarðaáls. Þar rennur orkusamningurinn reyndar því miður ekki út fyrr en árið 2048!

Ævintýrið á Drekanum að byrja?

Við bíðum ennþá eftir Drekamyndinni æsilegu frá Arnaldi og Balta. Aftur á móti er olíuleitin loks að byrja á Drekasvæðinu. Með hljóðendurvarpsmælingum sem beinast að leitarsvæði kínverska olíufyrirtækisins CNOOC. Skv. upplýsingum á vef Orkustofnunar er CNOOC með 60% hlut í þessu leitar- og vinnsluleyfi. Og er þar framkvæmdaaðilinn. Íslenska fyrirtækið Eykon Energy á 15% hlut og norska Petoro er með 25% hlut.

Olíuvinnsla á Drekasvæðinu mun þurfa olíuverð upp á 50-80 USD/tunnu

Olíuvinnsla á djúpum hafsvæðum, eins og Drekasvæðinu, er mjög kostnaðarsöm. Fyrirfram er að vísu ekki unnt að segja til um það af nákvæmni hversu hátt olíuverð þarf að vera til að vinnsla á Drekasvæðinu myndi borga sig - ef þar finnst á annað borð vinnanleg olía. Slíkar vangaveltur verða alltaf afar óvissar.

Kostnaður við olíuvinnslu á svona svæðum er afar mismunandi. Bæði er að olíulindir undir hafsbotninum eru mjög misstórar, þær eru á mismiklu dýpi og það er miserfitt að nálgast olíuna. Miðað við það sem almennt gerist, er ólíklegt að vinnsla á Drekasvæðinu muni borga sig nema olíuverð sé a.m.k. 50-80 USD/tunnu.

Þetta er nokkuð breitt bil. Þess vegna skiptir augljóslega miklu fyrir mögulega arðsemi hvort kostnaður vegna olíuvinnslu á Drekasvæðinu yrði nálægt efri eða neðri mörkum þess sem almennt gerist. Um það er ómögulegt að spá. Það er þó líklegt að þarna verði olíuleit óvenju erfið vegna hraunlaga úr basalti. Sem gerir svæðið mun áhættusamari fjárfestingu en ella væri. Það er mögulega ástæðan fyrir því að hvorki Statoil, Shell, ExxonMobil né BP hafa sótt um leitar- og vinnsluleyfi á Drekanum.

Kannski jarðgas fremur en olía

Mögulegt er að ef kolvetnislindir finnast á svæðinu verði það fyrst og fremst jarðgas - en ekki olía. Þar með yrðu tekjurnar sennilega ekki jafn miklar eins og ef olía fyndist. Þetta er þó óvíst, enda er verð á bæði olíu og gasi síbreytilegt og sú verðþróun helst alls ekki alltaf í hendur.

Það væri sem sagt ekki endilega óæskilegt að finna þarna mikið af jarðgasi. Líklegt virðist að notkun jarðgass í bæði raforkuframleiðslu og samgöngum muni fara sífellt vaxandi. Það mun vafalítið leiða til hækkandi verðs á jarðgasi. Þess vegna gæti umfangsmikil gasvinnsla á Drekasvæðinu orðið afar ábatasöm. Eins og staðan hefur verið undanfarin ár er þó mun æskilegra að þarna finnist olía fremur en jarðgas.

Heildarkostnaður vinnslu CNOOC gæti numið tíu milljörðum USD

Olíuvinnsla á djúphafssvæðum borgar sig almennt ekki nema þær olíulindir sem finnast séu mjög stórar. Þess vegna mun Drekasvæðið vart reynast mikil tekjulind fyrir Ísland nema þar finnist mjög stór olíulind (helst stærri en sem nemur 500 milljónum tunna). Hvort það verður raunin á eftir að koma í ljós.

Olíuleit CNOOC og félaga á Drekasvæðinu gæti kostað frá hálfum milljarði dollara upp í einn milljarð USD. Þ.e. ef haldið verur áfram með leitina og tilraunaholur boraðar. Svo þyrfti nokkra milljarða dollara fjárfestingu í viðbót, til að koma sjálfri vinnslunni í gang. Þar yrði væntanlega um að ræða fljótandi vinnslustöð; FPSO.

Hver heildarkostnaðurinn yrði er ómögulegt að fullyrða. Hann yrði þó sennilega aldrei mikið undir tíu milljörðum USD. Til samanburðar má hafa í huga að kostnaður við vinnslu á norska svæðinu Johan Sverdrup er áætlaður rúmlega 30 milljarðar USD. Þar er líka um að ræða sannkallaða risaolíulind og vinnslunni þar fylgir geysileg uppbygging. En þar er dýpið miklu minna en á Drekasvæðinu.

Olíuvinnsla myndi sennilega í fyrsta lagi hefjast um 2025

Grafið hér að neðan sýnir hvernig ætla má að olíuvinnsla í heiminum verði árið 2025. Og hvað hún muni kosta (á núverandi verðlagi). Þetta umrædda ár (2025) er einmitt sá tími sem vænta má fyrstu olíunnar frá Drekasvæðinu - að því gefnu að bæði leitin og uppbygging á vinnslu gangi mjög hratt og vel fyrir sig.

Sennilega er þó raunhæfara að gera ráð fyrir að vinnsla á Drekasvæðinu myndi ekki byrja fyrr en nær 2030 eða 2035. Þá er tekið tillit til þess hvaða tíma t.d. ámóta verkefni hafa tekið í Noregshafi og í Barentshafi. M.ö.o. þá gæti tekið áratug að koma vinnslu í gang á Drekanum - eftir að auðlindin er fundin og staðfest.

Hátt olíuverð er nauðsynlegt til að Ísland geti notið mikilla olíutekna

Af grafinu sést hvað það myndi kosta (pr. hverja olíutunnu) að ná olíunni upp af Drekasvæðinu (rauði hringurinn). Sá kostnaður yrði sennilega sem nemur á bilinu 50-80 USD. Þess vegna er fremur ólíklegt að olíuvinnsla þarna myndi skila Íslandi miklum skatttekjum nema olíuverð verði talsvert hærra en 80 USD/tunnu.

Þarna sést líka að núverandi olíuverð (sem er um 50 USD/tunnu á Brent) er of lágt til að vinnsla á Drekasvæðinu myndi borga sig. Sem skiptir svo sem nákvæmlega engu máli - því við vitum jú alls ekki hvert olíuverðið verður þegar/ef olíuvinnsla hefst á Drekasvæðinu.

Olíuverð mun hækka - spurningin er bara hvenær

Til lengra tíma litið er óhjákvæmilegt annað en að olíuverð hækki verulega frá því sem nú er. Annars verður ekki unnt að sækja alla þá olíu sem heimurinn er vanur að nota - og mun þurfa á að halda í framtíðinni. Þess vegna má vænta þess að olíuverð muni til framtíðar stefna vel upp á við - a.m.k. til lengri tíma litið. Fyrir vikið er líklegt að olíuvinnsla á Drekasvæðinu geti orðið mjög arðbær.

Fyrst verður þó sá tími að renna upp að þar finnist vinnanleg olía í miklu magni, vinnsla hefjist og olíuverð hækki mikið frá því sem nú er. Og sökum þess að það er allsendis óvíst hvort einhver vinnanleg olía eða jarðgas finnist á svæðinu, er augljóslega um að ræða mikla áhættufjárfestingu. Og athyglisvert að það skuli vera kínverskt fyrirtæki sem þarna hyggst freista gæfunnar. En ef að vel gengur kann vinnsla á Drekasvæðinu sem sagt að verða hluti af olíuvinnslunni sem sýnd er hér á grafinu:

Hydro Québec hækkar verð til álvera

„Hlutverk Samáls er að miðla almennum upplýsingum um íslenskan áliðnað.“

Þannig segir í grein eftir Pétur Blöndal, framkvæmdastóra Samáls (samtaka álframleiðenda á Íslandi). Þetta er verðugt hlutverk; að miðla almennum upplýsingum um íslenskan áliðnað. En því miður virðist hlutverk Samáls eitthvað hafa skolast til. Það er a.m.k. svo að þegar litið er til málflutnings framkvæmdastjórans hér á mbl.is undanfarið, virðist sem hlutverk Samáls sé þvert á móti að villa um fyrir íslenskum almenningi.

Rangar upplýsingar Samáls um orkuverð til álvera á Íslandi

Ekki er gott að segja hvort umræddur villandi málflutningur Samáls sé settur vísvitandi fram með þessum hætti eða að þarna sé einfaldlega um að ræða skort á þekkingu. En í þessu sambandi er vert að rifja upp að framkvæmdastjóri Samáls hefur ítrekað breitt út rangar upplýsingar um meðalverð á raforku til álvera á Íslandi.

Þar segist hann vera í góðri trú með því að vísa til trúnaðarupplýsinga frá CRU Group. En umræddar upplýsingar, sem framkvæmdastjóri Samáls hefur þarna vísað til frá CRU, eru svo augljóslega rangar að það virðist beinlínis einbeittur ásetningur hans að villa um fyrir lesendum og almenningi. Eins og ég hef áður útskýrt. 

Villandi upplýsingar Samáls um meðalverð raforku til Alcoa í Kanada

Annað dæmi um villandi upplýsingar frá Samáli eru nýleg skrif Péturs um meðalverð í nýjum orkusölusamningum við þrjú álver Alcoa í Kanada. Þar birtir Pétur upplýsingar sem gefa ranga eða afar bjagaða mynd af raunveruleikanum. Og vitnar aftur í CRU. Sem er auðvelt og þægilegt að fela sig á bak við. En hver sá sem kynnir sér umrædda samninga sér fljótt að verðmæti þeirra samninga er miklu meira fyrir raforkufyrirtækið Hydro Québec en Pétur lætur líta út fyrir.

Aukin arðsemiskrafa Hydro Québec

Í umræddum skrifum segir framkvæmdastjóri Samáls að raforkuverðið í þessum kanadísku samningum sé nálægt „28 til 31 USD eftir því við hvaða álverð er miðað“. Þetta er nokkuð lúmskt orðalag hjá Pétri, því hann tiltekur ekki hvaða álverð er þarna miðað við.

Það skal þó tekið fram að þegar miðað er við strípað orkuverð skv. umræddum þremur samningum, þá er þessi tala rétt hjá Pétri sem meðalorkuverð skv. samningunum - að því gefnu að miðað sé við álverð á fyrri hluta ársins 2015. En gallinn á framsetningu Péturs er sá að hann lætur alveg vera að nefna að samningarnir þrír hafa að geyma margvísleg önnur ákvæði. Sem gera þá í reynd miklu meira ívilnandi fyrir raforkusalann (Hydro Québec) heldur en ætla má af orkuverðinu einu saman.

Umrædd tilvísun Péturs til kanadísku samninganna við álverin þrjú er sem sagt fjarri því að gefa raunsanna mynd af umræddum orkusamningunum Hydro Québec við Alcoa. Þess vegna eru upplýsingar Samáls þarna enn og aftur villandi. Þetta hefði Pétur mátt sjá með því að kynna sér efni samninganna, í stað þess að vitna bara í þriðja aðila (CRU). Hið rétta er að með nýju raforkusamningunum við Alcoa, vegna álveranna þriggja, eykst arðsemi Hydro Québec af raforkusölunni til Alcoa. Langt umfram það sem Pétur gaf í skyn.

Ekki aðeins hækkaði meðalverðið á raforkunni til Alcoa umtalsvert, heldur var einnig samið um ýmis önnur atriði sem eykur arð Hydro Québec af samningunum. Niðurstaðan er sú að þegar upp er staðið munu samningarnir að meðaltali vafalítið skila Hydro Québec ámóta verði af raforkusölunni til Alcoa eins og Landsvirkjun nýtur með hæsta raforkuverðinu til álvers á Íslandi í dag (sem er álverið í Straumsvík).

Þagað um ívilnanir til handa raforkusalanum

Í umfjöllun sinni sleppti framkvæmdastjóri Samáls því - vísvitandi eða óafvitandi - að taka fram að í umræddum kanadískum samningum var ekki bara samið um sjálft raforkuverðið. Þarna var líka samið um önnur mikilvæg atriði, sem eru mjög ívilnandi fyrir raforkuframleiðandann; fylkisorkufyrirtækið Hydro Québec.

Í fyrsta lagi lét Pétur vera að nefna að umræddir orkusamningar fela í sér nokkuð víðtækar skerðingarheimildir til handa raforkuframleiðandanum yfir vetrartímann. Til að mæta slíkum skerðingum er líklegt að Alcoa þurfi annað hvort að draga úr framleiðslu eða að kaupa raforku annars staðar frá - á verði sem er almennt miklu hærra. Fyrir vikið eru samningarnir ekki jafn hagkvæmir Alcoa eins og ætla mætti af umfjöllun Péturs.

Í öðru lagi þá lét Pétur þess ógetið að mikilvægur hluti samninganna felst í áætlunum Alcoa um að fjárfesta fyrir 250 milljónir dollara í álverunum þremur. Samkvæmt Alcoa verður þeim fjármunum einkum varið til að auka framleiðslu á áli sem notað verði í bifreiðar. Þarna er um að ræða verulega nýfjárfestingu, sem er til þess fallin að draga sjálft orkuverðið niður. Eins og alþekkt er í samningum um raforkusölu til álvera. Það hefði framkvæmdastjóri Samáls átt að nefna.

Í þriðja lagi - og það sem skiptir hér alveg sérstaklega miklu máli - er að Pétur lét vera að nefna að í þessum samningunum Alcoa og Hydro Québec er kveðið á um kvöð á Alcoa um að afhenda Hydro Québec eignarhlut Alcoa í gríðarstórri vatnsaflsvirkjun. Þar er um að ræða samningsákvæði sem er geysilega mikils virði fyrir Hydro Québec. Og er því afgerandi þáttur um það hvaða verðmæti felast í þessum samningum fyrir raforkufyrirtækið. Það er með ólíkindum að framkvæmdastjóri Samáls skuli hafi þagað um þetta mikilvæga atriði.

Norðuráli mun ekki bjóðast lægra verð en um 35 USD/MWst að núvirði

Meðalverð á raforku til álvera í Kanada er vissulega lágt. En það skýrist af sögulegum og óvenjulegum ástæðum, sem má fyrst og fremst rekja til stórra og löngu uppgreiddra virkjana í eigu Rio Tinto Alcan. Þess vegna miðast engir nýir raforkusamningar við það hvaða meðalverð tíðkast til álvera almennt í Kanada.

Það kanadiska meðalverð á raforkunni hefur m.ö.o. nákvæmlega enga þýðingu þegar samið er um raforkusölu til álvera í dag. Og þess vegna er meðalverðið í nýjum samningum Hydro Québec við Alcoa óralangt umfram kanadíska meðalverðið. Og þegar þeir samningar eru skoðaðir sést að verðmæti þeirra fyrir Hydro Québec er í takti við það sem sjá má í samningi Landsvirkjunar við Rio Tinto Alcan vegna álversins í Straumsvík. 

Þessir nýlegu samningar þarna við Alcoa í Kanada eru þess vegna enn ein vísbending um það að ef nýr raforkusamningur verður gerður milli Norðuráls og Landsvirkjunar, þá er útilokað að Norðuráli bjóðist lægra verð en um 35 USD/MWst. Og jafnvel rök til þess að verðið verði eitthvað hærra.

Kanada er óraunhæft fordæmi

„Raforkuverð í Kanada hefur einnig lækkað. [...] Nýlega hafa verið gerðir stórir orkusamningar við þrjú álver í Kanada sem framleiða yfir milljón tonn af áli eða meira en sem nemur allri álframleiðslu hér á landi. [...] Meðal orkuverð í þeim samningum er mjög svipað og meðalverð til álvera á Íslandi er í dag samkvæmt CRU eða 28 til 31 USD eftir því við hvaða álverð er miðað.“

Framkvæmdastjóri Samáls breiðir út villandi upplýsingar

Textinn hér að ofan er úr grein eftir Pétur Blöndal, framkvæmdastjóra Samtaka álfyrirtækja á Íslandi (Samál). Sem birtist fyrr í sumar hér á mbl.is. Þarna er gefið í skyn að raforkuverð til álvera í Kanada hafi verið lækkað. Og að meðalverð á raforku til álvera á Íslandi sé nálægt 28-31 USD/MWst. Hvort tveggja er rangt. Þarna er því um að ræða afar villandi upplýsingar hjá Pétri og Samáli.

Í fyrsta lagi er meðalverð á raforku til álvera á Íslandi ekki 28-31 USD/MWst. Meðalverð Landsvirkjunar til álveranna hér árið 2014 var rétt rúmlega 26 USD/MWst. Og meðalverð allrar raforku sem seld var til álveranna hér það ár var vafalítið nokkru lægra; sennilega nálægt 25 USD/MWst. Og vegna lækkandi álverðs er meðalverðið hér ennþá lægra það sem af er 2015. Þetta allt á framkvæmdastjóri Samáls að vita - og hætta að breiða út rangar upplýsingar frá CRU. En svo virðist sem Samál hafi lítinn áhuga á staðreyndum, en þeim mun meiri áhuga á að slá ryki í augu fólks.

Í öðru lagi hefur raforkuverðið í nýjum samningum við álver í Kanada ekki verið að lækka, heldur þvert á móti verið að hækka. Með nýju samningunum við þrjú kanadísk álver, sem Pétur vísaði til í grein sinni, hækkaði raforkuverðið (meðalverðið) til umræddra álvera á bilinu 15-20%. Það stóð reyndar til að hækkunin yrði töluvert meiri. En með hótunum um að loka álverunum þremur tókst Alcoa að draga úr verðhækkuninni. Sem var hækkun engu að síður. En ekki lækkun eins og gefið var til kynna í áðurnefndri grein Péturs.

Kanada er þarna óraunhæf viðmiðun

Raforkuverð til álvera er að meðaltali lægst í Kanada (og hæst í Kína). Í mörgum tilvikum kann að vera skynsamlegt að mótun rekstrarumhverfis og samkeppnisstaða fyrirtækja t.d. í Evrópu og þ.m.t. á Íslandi taki mið af því sem gerist í því ágæta landi sem Kanada er. En þar er raforkuverð til álvera þó undanskilið; raforkuverð í Kanada er í reynd algerlega óraunhæf viðmiðun um það hvaða raforkuverð til álvera er almennt samkeppnishæft.

Ástæðan er sú að í Kanada nýtur áliðnaðurinn mikillar og óvenjulegrar sérstöðu. Og þar er raforkan til álvera í reynd niðurgreidd af almenningi. Það er kannski stefna sem Samál hefur áhuga á að innleidd verði hér á landi; að íslenskur almenningur og fyrirtæki niðurgreiði raforku til álveranna. Ef svo er, þá verður Samáli vonandi ekki að þeirri ósk sinni.

Álver í Kanada greiða ekki markaðsverð

Raforkuverð til álvera í Kanada fer sem sagt fjarri því að endurspegla eðlilegt markaðsverð. Mjög lágt meðalverð til álvera í Kanada er álíka fráleit viðmiðun eða fordæmi, eins og að rökstyðja það að meðalverð á raforku til álvera í Kína sé raunhæft fordæmi fyrir orkuver utan Kína þegar þau verðleggja raforku til álvera. Hvort tveggja eru ýkt dæmi um orkuverð, sem endurspegla á engan hátt hvaða raforkuverð til álvera er almennt eðlilegt og raunhæft í okkar vestræna markaðshagkerfi.

Sérstaða Kína felst í því að þar starfar áliðnaðurinn í allt öðruvísi efnahagsumhverfi en almennt gerist annars staðar í heiminum. Þarna er um að ræða ýkta mynd af ríkiskapítalisma í kommúnísku stjórnkerfi. Fyrir vikið hafa kínversk álver getað greitt miklu hærra raforkuverð að meðaltali heldur en álver annars staðar í heiminum gætu staðið undir í rekstri sínum. Og þess vegna m.a. hefur byggst upp fáheyrð umframafkastageta i kínverska áliðnaðinum.

Raforkuverð til kanadískra álvera er niðurgreitt af almenningi

Á hinum enda línuritsins yfir meðalverð á raforku til álvera er raforkuverðið til álvera í Kanada. Þar er um að ræða fyrirkomulag eða verð sem útilokað er að raforkuver utan Kanada geti keppt við. Þarna í Kanada er raforkuverði til álvera beinlínis stýrt af fulltrúum hins opinbera til þess að bæta rekstrarstöðu álveranna - og raforkan til álveranna þar með í reynd niðurgreidd af almenningi og fyrirtækjum í Québec.

Einhverjir kynnu að ætla að þetta myndi valda því að öll álfyrirtæki heimsins myndu vilja staðsetja álver sín í Kanada. Til að geta nýtt sér lága raforkuverðið sem áliðnaður þar nýtur. Eða að kanadíski áliðnaðurinn myndi sífellt fara stækkandi og vera einn helsti uppgangsiðnaður Kanada. Það er þó ekki mögulegt.

Raforkan þarna er eingöngu til álfyrirtækja sem hafa sterka sögulega tengingu við Kanada. Þar er um að ræða fyrirtækin Alcoa og Alcan (nú Rio Tinto Alcan; RTA). Og þó svo þau fyrirtæki njóti sögulegrar stöðu sinnar í Kanada, þá er aðgangur þeirra þar að raforku á botnverði alls ekki takmarkalaus. Þvert á móti er vaxandi þrýstingur á að orkuverðið til kanadísku álveranna hækki. Og sú þróun er þegar byrjuð - þó svo framkvæmdastjóri Samáls gefi annað í skyn.

Bandaríkin og Evrópa eru eðlilegasta viðmiðunin

Til að finna raunhæfar viðmiðanir um hvaða raforkuverð til álvera er eðlilegt í hefðbundnu markaðshagkerfi verður að líta til annarra landa en Kína og Kanada. Þar eru Bandaríkin sennilega raunhæfasta viðmiðunin ásamt nokkrum löndum í Evrópu. Og þar er algengt verð á raforku til álvera á bilinu 35-40 USD/MWst. Sem er næstum því tvöfalt það verð sem er í Kanada. Og um eða rúmlega þriðjungi lægra verð en er í Kína. Þetta umrædda verð, 35-40 USD/MWst, er það verð sem eðlilegast er að orkufyrirtæki og álver á Íslandi taki nú mið af. Þegar og ef slík fyrirtæki hafa áhuga á raforkuviðskiptum sín á milli.

Sögulegar ástæður fyrir kanadíska botnverðinu

Áliðnaðurinn í Kanada nýtur sem sagt sérkjara og sérstöðu (sérstöðu sem utanaðkomandi álfyrirtækjum býðst ekki). Þess vegna er meðalverð til álvera í Kanada hið lægsta í heiminum. Þetta helgast af sögulegum ástæðum.

Í dag er um tugur álvera í fullum rekstri í Kanada (alls eru um tvö hundruð álver starfandi í heiminum öllum). Öll eru kanadísku álverin í Québecfylki, nema eitt sem er í Bresku-Kólumbíu. Öll þessi álver eru undir yfirráðum tveggja fyrirtækja; Alcoa og Alcan (Rio Tinto Alcan; RTA).

Vagga áliðnaðarins er þarna við vatnsföllin miklu sitt hvoru megin landamæranna í austanverðum Bandaríkjunum og Kanada. Þar varð Alcoa (þá nefnt Pittsburgh Reduction Company) fyrsta stórveldið í áliðnaðinum með byggingu risaálvers þeirra tíma skömmu fyrir aldamótin 1900 í nágrenni Niagarafossa. Brátt sá fyrirtækið ennþá betri tækifæri með nýjum álverum við vatnsföllin miklu í Québecfylki. Þar risu gríðarlegar vatnsaflsvirkjanir, sem ennþá knýja kanadísku álverin í Québec.

Alcoa og Alcan stórtæk í Québec

Brátt stofnaði Alcoa sérstakt fyrirtæki um álvinnslu sína í Kanada, sem nefnt var Alcan. Þessi kanadíski hluti Alcoa nefndist fyrst Northern Aluminium Company in Canada og siðar var nafni fyrirtækisins breytt í Aluminum Company of Canada. Sem svo var stytt sem Alcan (nú hluti af Rio Tinto Alcan; RTA).

Þessi tvö gamalgrónu álfyrirtæki, Alcoa og RTA, framleiða nú um þrjár milljónir tonna af áli árlega í Kanada. Sem er um fjórfalt meira en álverin á Íslandi framleiða. Og kanadísku álverin njóta algerra sérkjara vegna raforkunnar - sem ekkert svæði í heiminum getur jafnað nema þá með stórfelldum niðurgreiðslum eða styrkjum. Þess vegna er meðalverð á raforku til álvera í heiminum lægst í Kanada.

Einungis örfá álver af þeim u.þ.b. tvö hundruð álverum sem nú eru í heiminum öllum greiða ámóta lágt raforkuverð eins og álverin í Kanada gera að meðaltali. Þar á meðal eru reyndar tvö álver á Íslandi; álver Norðuráls á Grundartanga og álver Fjarðaáls á Reyðarfirði. Þess vegna er meðalverð á raforku til álvera á Íslandi svo lágt í alþjóðlegum samanburði sem raun ber vitni. En kanadíska botnverðið - eða byggðastefnuverðið - hefur þó tryggt að meðalverðið í Kanada er ennþá lægra en hið íslenska.

Kanadíska byggðastefnuverðið

Botnverðið til kanadískra álvera á sér tvær mikilvægar skýringar. Annars vegar eru álver Alcan (RTA). Þau hafa aðgang að eigin vatnsaflsvirkjunum, sem flestar eru löngu uppgreiddar og raforkukostnaðurinn því sáralítill. Í dag útvega þær virkjanir álverum RTA um 90% allrar raforkunnar sem álver fyrirtækisins í Kanada nota.

Hins vegar eru álver Alcoa, en öll álver Alcoa í Kanada fá mjög ódýra raforku frá fylkisfyrirtækinu Hydro-Québec (eitt af álverum Alcoa hefur nokkra meðeigendur, en að öðru leyti er áliðnaðurinn í Kanada svo gott sem alfarið höndum Alcoa og Alcan/RTA). Raforkan til álvera Alcoa er í reynd niðurgreidd af almenningi í Québecfylki. Því Hydro Québec gæti einfaldlega selt orkuna á hærra verði á hinum risastóra kanadíska (eða bandaríska) raforkumarkaði - þar sem raforkuverðið er almennt miklu hærra en verðið til kanadísku álveranna.

Í gegnum tíðina hefur það verið pólitísk ákvörðun eiganda Hydro Québec - sem er fylkisstjórnin í Québec - að selja álverum Alcoa raforku á undirverði. Þess vegna er afar viðeigandi að nefna lága kanadíska meðalverðið til álvera Alcoa kanadíska byggðastefnuverðið. 

Orkuverðið til Norðuráls og Fjarðaáls er ennþá lægra

Hydro Québec er vel að merkja eitt allra stærsta vatnsaflsfyrirtæki heimsins og ræður því vel við að selja raforku ódýrt til Alcoa. Raforkuverðið í þeim miklu viðskiptum er þó nú orðið talsvert hærra en verðið hér á Íslandi er til bæði Norðuráls og Fjarðaáls. Þau „íslensku“ álfyrirtæki fá orkuna sem sagt á ennþá lægra verði en Alcoa í Kanada. Sá napri raunveruleiki mun væntanlega ekki breytast fyrr en núverandi raforkusamningar við Norðurál og Fjarðaál renna út. Þau fyrirtæki munu því enn um sinn fá raforkuna hér á verði sem er ennþá lægra en kanadíska byggðastefnuverðið (samningur Fjarðaáls gildir reyndar allt fram á 2048).

Umdeild byggðastefna

Skýringin á afar lágu meðalverði á raforku til álvera í Kanada er sem sagt tvenns konar. Annars vegar er umrætt botnverð til komið vegna margra stórra og gamalla vatnsaflsvirkjana sem eru í eigu Alcan (RTA). Hins vegar er kanadíska botnverðið til komið vegna niðurgreiddrar orku til Alcoa.

Umrædd byggðastefnusjónarmið fylkisstjórnarinnar í Québec hafa á síðustu árum orðið sífellt umdeildari. En þarna í Québec er áliðnaðurinn afar gamalgróinn og umsvifamikill - og áhrifameiri en víðast hvar annars staðar í heiminum. Og það birtist í mjög lágu raforkuverði til álveranna.

Lágt raforkuverð til álvera í Kanada endurspeglar engan veginn það markaðshagkerfi, sem flest álver og raforkufyrirtæki á Vesturlöndum starfa í. Þess vegna er í reynd út í hött að t.d. raforku- eða álfyrirtæki á Íslandi beri sig saman við það sem gerist í raforkuviðskiptum álveranna í Québec eða Kanada.

Fyrir vikið verður ennþá augljósara eða áberandi hversu lágt raforkuverðið er til bæði Norðuráls og Fjarðaáls. Sem er með því allra lægsta i heimi. Og er t.a.m. nánast hið sama og meðalverðið til álvera í Kanada, lægra en byggðastefnuverðið í nýjustu raforkusamningunum þar í landi, langt undir meðalverði til álvera í Afríku og ennþá lengra undir meðalverði til álvera í Bandaríkjunum og Evrópu.

Varist að fá rykið frá Samáli í augun

Mikilvægt að bæði íslensk stjórnvöld og íslenskur almenningur láti ekki málflutning Samáls, hagsmunasamtaka álfyrirtækjanna hér, villa sér sýn. Meðalverð á raforku til álvera á Íslandi er mjög lágt; með því lægsta í heimi. Og orkuverðið sem Norðurál og Fjarðaál greiða er sannkallað botnverð. Þetta eru staðreyndir málsins.

Og meira að segja álver Íslenska álfélagsins í Straumsvík (Rio Tinto Alcan; RTA) nýtur raforkuverðs sem er töluvert lægra en t.a.m. meðalverðið er til álvera í Bandaríkjunum og Evrópu og víðar í heiminum. Þess vegna er allt tal um að álverinu í Straumsvík verði lokað vegna hás raforkuverðs eða vegna óbilgirni starfsfólks í kjarasamningaviðræðum augljóslega tóm vitleysa. Tiltölulega slök afkoma álversins þar undanfarið skýrist fyrst og fremst af röngum fjárfestingaákvörðunum hjá RTA. 

Raforkuverð Landsvirkjunar til álvera á Íslandi 2005-2014

Eftirfarandi graf sýnir hvert raforkuverð Landsvirkjunar til álveranna hér á Íslandi var árin 2005-2014. Öll verð sem hér eru sýnd eru með flutningi.

Álverin eru þrjú; rauði liturinn er raforkuverðið til álvers Norðuráls á Grundartanga (Century Aluminum), græni liturinn er raforkuverðið til álversins í Straumsvík (Rio Tinto Alcan; RTA) og ljósblái liturinn er verðið til álvers Fjarðaáls á Reyðarfirði (Alcoa).

Eins og sjá má á grafinu greiðir álver Norðuráls á Grundartanga nú lægsta raforkuverðið. Álverið í Straumsvík greiðir hæsta verðið, sem nú nálgast að vera um 35 USD/MWst. Árið 2014 greiddi Straumsvík verð sem var tæplega 45% hærra en orkuverðið sem Fjarðaál greiddi og nálægt 60% hærra verð en álver Norðuráls á Grundartanga greiddi. Nánari upplýsingar um raforkuverðið til álveranna má sjá í þessari grein á Orkublogginu.

Er offramboð forsenda sæstrengs?

Er offramboð af íslenskri orku nauðsynleg forsenda sæstrengs milli Íslands og Bretlands? Svo mætti halda þegar lesin er nýleg grein á miðopnu Morgunblaðsins. Greinin sú er eftir Elías Elíasson, sem titlar sig fyrrverandi sérfræðing í orkumálum hjá Landsvirkjun.

Umræddri grein Elíasar virðist einkum beint að grein Óla Grétars Blöndal Sveinssonar í Fréttablaðinu, þar sem fjallað var um orkuþörf vegna sæstrengs. Ég læt þeim Elíasi og Óla Grétari það eftir að meta hvort ástæða er til að velta þeim tölum nánar fyrir sér á þessu stigi málsins. Ég ætla aftur á móti að beina hér athyglinni að ákveðnu grunvallaratriði. Því mér þykir Elías misskilja hvaða forsendur eru æskilegastar til að samningsstaða Ísland sé sem best - hvort sem er gagnvart stóriðju eða sæstreng.

Málefnaleg gagnrýni eða dapurlegt hnútukast?

Þó svo grein Elíasar feli fyrst og fremst í sér skoðanir hans á sjónarmiðum Óla Grétars og Landsvirkjunar, sér Elías ástæðu til þess að byrja grein sína með því að hnýta i mig. Og segir að málflutningur minn sé ömurlegur. Hann lætur þó vera að rökstyðja þessa fjarska ómálefnalegu fullyrðingu sína. En af orðum hans má þó ráða að hann sé eitthvað pirraður yfir því að ég skuli hafi leyft mér að benda á veikleika í málflutningi Skúla Jóhannssonar, verkfræðings og mögulega einhverra annarra ótilgreindra einstaklinga sem skrifað hafa um sæstrengsmálið. Þeir hinir sömu ættu reyndar að geta svarað fyrir sig sjálfir, ef þeim þykir eitthvað ósanngjarnt eða rangt í mínum málflutningi. En það er önnur saga. Mín vegna má Elías kalla málflutning minn ömurlegan. En það er verra þegar menn skilja ekki helstu grundvallaratriði framboðs og eftirspurnar.

Offramboð af orku myndi veikja samningsstöðu Íslands

Elías virðist álíta að það sé út í hött að skoða sæstrengsmöguleikann núna af því orkukerfið hér sé ekki „með yfirfljótandi orku eins og var fyrir fimm árum“. M.ö.o. að það þurfi að virkja svo mikið fyrir sæstrenginn. Út frá þessu má ætla að Elíasi þætti sæstrengshugmyndin vera mun áhugaverður kostur ef hér væri allt yfirfljótandi í virkjaðri orku (sem enginn kaupandi væri að hér innanlands).

Það að sæstrengur sé ekki áhugaverður vegna þess að hér er ekki offramboð af orku nú um stundir er auðvitað alveg galin röksemd. Allir sem eitthvað þekkja til viðskiptalögmála vita að við slíkar aðstæður væri samningsstaða Íslands gagnvart orkusölu með þeim hætti, að viðsemjandinn væri í sterkari stöðu en ella til að ná orkuverðinu niður. Það ætti að vera öllum augljóst - hvort sem viðsemjandinn væri stóriðja hér á landi eða bresk stjórnvöld vegna fyrirhugaðs sæstrengs.

Það er sem sagt miklu fremur kostur heldur en galli hversu lítið er nú um umframafl í íslenska raforkukerfinu. Sú staða er til þess fallin að styrkja samningsstöðu Íslands þegar semja á um fyrirkomulag viðskipta vegna sæstrengs. M.ö.o. þá er offramboð af raforku alls ekki heppilegt sem forsenda sæstrengs.

Mögulega losnar senn jafngildi rúmlega hálfrar Kárahnjúkavirkjunar

Þar að auki er mikilvægt að hafa í huga að eftir einungis um fjögur ár renna hér út stórir raforkusamningar. Sem eru annars vegar vegna járnblendiverksmiðju Elkem (í eigu China Bluestar) og hins vegar vegna álvers Norðuráls (í eigu Century Auminum þar sem hrávörurisinn Glencore er stærsti hluthafinn). Þar er samtals um að ræða nálægt 2,5-2,6 milljónir MWst af raforku árlega, sem þessi tvö erlendu stóriðjufyrirtæki hafa notað. Sem er ámóta magn eins og um 55% af framleiðslu risavirkjunarinnar kennd Kárahnjúka og Fljótsdal.

Það er ekki unnt að gefa sér það að núverandi kaupendur þessarar orku hafi áfram nægan áhuga á að kaupa alla þá orku áfram eftir 2019. Í því sambandi er sérstaklega mikilvægt að muna að Century Aluminum (Norðurál) stendur nú í málaferlum við HS Orku um gildi orkusamnings fyrirtækjanna vegna álvers sem var fyrirhugað að reisa í Helguvík. Ef Century hefur betur í þeim málaferlum skulu menn ekki láta sér koma á óvart að næsta skref Century yrði að vilja nýta þá orku fyrir álverið á Grundartanga (eins og minnst var á í nýlegri grein í Kjarnanum).

Helguvíkurorkan er sennilega ætluð fyrir Grundartanga

Þennan möguleika verður að hafa í huga. Einhver kynni að orða þetta svo að vegna þessarar óvissu sé nánast allur íslenski orkugeirinn í gíslingu Century Aluminum um þessar mundir. Það er vonandi orðum aukið. En þarna eru óútkljáð afar mikilvæg hagsmunamál og niðurstaða þeirra gæti dregið stórlega úr líkum á nýjum stórum raforkusamningi milli Norðuráls og Landsvirkjunar. Þar með gæti mikið af raforku verið á lausu eftir örfá ár (auk þess sem ennþá er ósamið við Elkem um raforkuviðskipti eftir 2019).

Í mínum huga verður ekki framhjá því litið að svo virðist sem umræddur ágreiningur vegna þess sem kalla mætti Helguvíkurorkuna, snúist orðið um eitthvað allt annað en álver í Helguvík. Sem nánast útilokað er að geti risið, því hvorki eru viðskiptalegar forsendur á álmörkuðum heimsins til að reisa nýtt álver hér, né er unnt að útvega nýju álveri hér næga raforku á því lága verði sem er forsenda nýs álvers. Það stefnir því í það að gildandi starfsleyfi Helguvíkurálvers renni út (í lok gildistímans sem er árslok 2024) án þess að álverið rísi. Og þess vegna leitar Century nú allra leiða til að gera sér sem mest verðmæti úr þessu starfsleyfi og þeim orkusamningum sem gerðir voru í tengslum við fyrirhugað álver í Helguvík.

Sæstrengur er mjög áhugaverður möguleiki fyrir Ísland 

Það er sem sagt óvíst hvort Landsvirkjun og Century munu ná samningum um áframhaldandi óbreytt raforkukaup til langs tíma eftir 2019. Og ennþá liggur heldur ekki fyrir niðurstaða um áframhaldandi orkukaup Elkem. Það er því ekki bara eðlilegt heldur líka mikilvægt fyrir Landsvirkjun og þjóðina alla að skoða vandlega aðra áhugaverða orkukaupendur. Þar gæti sæstrengur orðið í lykilhlutverki.

En hvað svo sem vangaveltum um Helguvík og Grundartanga líður, þá er sæstrengur fyrst og fremst áhugaverður möguleiki til að auka verulega arðsemina af raforkusölu Landsvirkjunar (og annarra orkufyrirtækja hér). Það eitt og sér ætti að vera nægileg ástæða til að skoða sæstrengsmöguleikann af mikilli alvöru. Og tregða iðnaðarráðherra til beinna viðræðna við bresk stjórnvöld um þetta mögulega verkefni er með öllu óskiljanleg. Því sú tregða er beinlínis andstæð hagsmunum Íslands (en hentar Century Aluminum og Elkem alveg prýðilega).

Offramboð af orku er ekki nauðsynleg forsenda sæstrengs

Niðurstaðan er því sú að það er alls ekki forsenda sæstrengs að hér sé offramboð af raforku. Þvert á móti er lítið orkuframboð nú um stundir til þess fallið að styrkja samningsstöðu Íslands gagnvart nýjum mögulegum raforkukaupendum - hvort sem er gagnvart t.d. nýrri stóriðju hér á landi eða gagnvart sæstrengsverkefninu. Og þess vegna er sennileg mun betra að fara í slíkar viðræður núna - heldur en t.d. eftir nokkur ár þegar hér kann að verða tímabundið offramboð af raforku vegna mögulegra snúninga núverandi orkukaupenda úr stóriðjugeiranum.

Eins og staðan er í dag er réttast að líta svo á að út frá tímaramma sæstrengsverkefnis eru góðar líkur á að næg raforka yrði fyrir hendi fyrir sæstreng. Þar gæti m.a. verið um að ræða  orku sem kann að losna árið 2019. Og ennfremur orka sem Landsvirkjun hefur kynnt í sínum forsendum um bætta nýtingu virkjana, nýtingu vindorku o.fl. Það er því alls ekki skynsamlegt að líta svo á að skortur á orku standi gegn því að formlegar viðræður fari af stað milli Íslands og Bretlands um sæstrengsverkefnið.

Engin ástæða til að bíða með viðræður

Það myndi svo koma miklu betur í jós í þeim viðræðum Breta og íslendinga hvaða sviðsmynd væri þarna raunhæfust. Þ.e. hver væri orkuþörfin vegna sæstrengs og hvenær hún þyrfti að vera til staðar. Slík atriði er unnt að ræða hvenær sem er og nú er góður tímapunktur til þess - vegna mikils vilja breskra stjórnvalda nú um stundir til að skapa tengingar við nýja orkuframleiðendur. Það er líka mikill kostur núna að hér er ekki offramboð af raforku - því offramboð gæti veikt samningsstöðu Íslands gagnvart raforkuverðinu. Þetta eru augljósar staðreyndir. Og þess vegna er nú mjög góður tími til að fara í viðræður um sæstreng.

Upprunavottorð raforku eru áhugaverð tekjulind

Undanfarnar vikur hefur skapast nokkur umræða í fjölmiðlum og víðar um upprunavottorð eða upprunaábyrgðir vegna grænnar raforku. Því miður hefur þessi umræða einkennst af talsverðum misskilningi og vanþekkingu. Og margir þeirra sem hafa tjáð sig um þessi mál hafa bersýnilega lítt reynt að kynna sér efnið áður en þeir fjölluðu um það og ennþá síður löggjöfina sem um þetta fjallar. Hér verður útskýrt hvað það er í raun og veru sem felst í svona upprunavottorðum og hver tilgangurinn er með slíkum vottorðum.

Í þessari grein er einnig útskýrt að slík upprunavottorð, sem gefin eru út vegna íslenskra orkufyrirtækja í samræmi við íslenska löggjöf, takmarka á engan hátt möguleika til að kynna og/eða selja íslenska raforku sem endurnýjanlega eða hreina orku. Upprunavottorð draga sem sagt ekki á neinn hátt úr hreinleika eða hreinni ímynd íslenskrar raforku.

Það er líka mikilvægt að leiðrétta það, sem sjá hefur mátt haldið fram, að upprunavottorðin og hugmyndir um sæstreng milli Íslands og Evrópu tengist með einhverjum hætti. Þarna á milli eru nákvæmlega engin tengsl. Enda hafa upprunavottorð ekkert með raforkuflutninga að gera né hafa þau áhrif á innflutning eða útflutning a raforku. Í umræðunni undanfarið hefur því miður oft mátt sjá þessu öllu blandað saman í einn hrærigraut. Sem er til þess fallið að rugla fólk í rýminu og útbreiða misskilning sem á sér enga stoð í raunveruleikanum. Það furðulegasta er að enginn fjölmiðill hefur séð ástæðu til að fjalla um þessi mál með vönduðum hætti. 

Upprunavottorð er opinber staðfesting á uppruna orkueiningar

Í hnotskurn felst upprunaábyrgð eða upprunavottorð raforku í því að raforkuframleiðandi getur fengið opinbera viðurkenningu á því að tiltekið magn af orku, sem hann hefur framleitt á ákveðnu tímabili, hafi verið framleidd með nýtingu endurnýjanlegra auðlinda. Hver slík viðurkenning nær til einnar einingar af raforku (svo sem einnar MWst). Þetta fyrirkomulag eða kerfi er vel þekkt í mörgum löndum, m.a. í Bandaríkjunum og Evrópulöndum.

Raforkuframleiðandi sem framleiðir græna orku getur selt slík upprunavottorð. Hvert vottorð nær til einnar einingar af grænni raforku sem fyrirtækið hefur framleitt á ákveðnu tímabili. Sá sem kaupir þetta upprunavottorð er í reynd að kaupa staðfestingu á því að ein eining af grænni raforku hafi verið framleidd á ákveðnu tímabili. Hver og ein upprunaábyrgð eða upprunavottorð er því staðfesting á því  að umrædd græn eining af raforku (oftast ein MWst) hafi verið framleidd. Og að með kaupum á upprunavottorðinu hafi kaupandinn styrkt eða eflt framleiðslu grænnar raforku.

Upprunavottorð má selja og sá sem kaupir upprunavottorð má nýta sér hina opinberu staðfestingu til að sýna að með kaupunum á upprunavottorðinu hafi hann átt þátt í að styðja við framleiðslu á grænni orku. Umræddur stuðningur kaupanda upprunavottorðins felst í því að hann greiddi vissa fjárhæð fyrir upprunavottorðið, sem eru auknar tekjur fyrir þann sem framleiddi hina grænu orku. Þar með hlaut umræddur framleiðandi grænu orkunnar meiri tekjur vegna umræddrar orkueiningar en ella hefði verið.

Grunnurinn felst í því að hvetja til minni losunar gróðurhúsalofttegunda

Tilgangurinn með upprunavottorðum grænnar raforku er fyrst og fremst sá að liðka fyrir því að hlutfall slíkrar raforku aukist og um leið að hlutfall raforku sem byggist á kolvetnisbruna minnki. Upprunavottorð af þessu tagi eru sem sagt einn þáttur i því að finna árangursríkar leiðir eða hvata til að auka framleiðslu á orku frá endurnýjanlegum orkugjöfum. Og reyna þannig að tempra eða draga úr bruna á kolvetniseldsneyti, þ.e. kolum, jarðgasi og olíu, til raforkuframleiðslu.

Markmiðið með þessu er að vinna gegn losun gróðurhúsalofttegunda. Sem hefur verið álitinn mikilvægur þáttur í alþjóðasamstarfi a.m.k. allt frá árinu 1992, þegar samþykktur var Samningurinn um varnir gegn loftslagsbreytingum (UN Framework Convention on Climate Change; FCCC). Þar er um að ræða víðtækt alþjóðlegt samstarf, sem m.a. Ísland hefur tekið þátt í.

Markmiðið er að auka hlutfall grænnar raforku

Mikilvægasta atriðið að baki þessarar alþjóðasamvinnu felst sem sagt í því að auka hlutfall endurnýjanlegrar raforku og annarrar orkuvinnslu. Það er alkunna að víðast hvar í heiminum er dýrara að vinna raforku með nýtingu endurnýjanlegra auðlinda heldur en raforku sem framleidd er með kolvetnisbruna (sbr. einkum kolaorkuver og gasorkuver). Þess vegna hefur verið leitast við, víða um heiminn, að finna leiðir og skapa hvata sem gera það áhugavert að auka græna raforkuframleiðslu þrátt fyrir kostnaðinn.

Þar er um að ræða mjög margvíslegar aðgerðir. Styrkjakerfi af ýmsu tagi til handa grænum orkuframleiðendum eru alþekkt. Og víða er beitt beinum niðurgreiðslum til endurnýjanlegrar orkuframleiðslu. Í sumum löndum hefur verið sett lagalega bindandi skylda á raforkufyrirtæki um að tiltekið lágmarkshlutfall framleiðslunnar þurfi að vera græn orka (slíkt fyrirkomulag er t.d. algengt í fylkjum Bandaríkjanna). Allar eiga þessar aðgerðir það sameiginlegt að þær eiga að virka sem hvati til aukinnar framleiðslu grænnar raforku, þ.e. raforkuvinnslu með nýtingu endurnýjanlegra auðlinda.

Upprunavottorðin eru einn þáttur í fjölbreyttu hvatakerfi

Upprunavottorð vegna grænnar raforku eða endurnýjanlegrar raforku eru einn þáttur í þessu hvatakerfi. Með löggjöf um upprunavottorð er raforkufyrirtækjum, sem framleiða græna raforku, heimilað að selja opinbera viðurkenningu á því að tiltekin framleidd raforka hafi verið framleidd með nýtingu endurnýjanlegra auðlinda (t.d. með vatnsafli, jarðvarma, sólarorku eða vindorku). Þar með getur viðkomandi raforkuframleiðandi haft meiri tekjur af hverri seldri einingu af grænni raforku, heldur en hverri seldri einingu af raforku sem hefur verið framleidd með t.d. kolabruna í kolaorkuveri.

Þetta myndar hvata til að framleiða græna raforku, því tekjur vegna slíkrar raforkuframleiðslu verða meiri en ella væri. Og þar með verður orkufyrirtækinu t.d. auðveldara að fjármagna sig og hefur meiri möguleika til að auka ennþá meira við græna raforkuframleiðslu.

Þetta leiðir til þess að hlutfall grænnar raforkuframleiðslu á að geta aukist hraðar en ella væri á því svæði sem kerfi upprunavottorðanna nær til. Í okkar tilviki er umrætt svæði löndin innan EES og ESB (vegna þess að í því samstarfi hafa verið settar sameiginlegar viðmiðanir um upprunaábyrgðir, enda eru orku- og loftslagsmál hluti af samstarfinu skv. samningi okkar um EES). Annað ámóta kerfi er t.d. í Bandaríkjunum.

Sumir kaupendur upprunavottorða leggja áherslu umhverfisvitund

Kaupendur að upprunavottorðum um framleidda græna raforku geta verið afar mismunandi. En með kaupunum hefur sérhver slíkur kaupandi aukið tekjur þess sem framleiddi hina grænu raforku sem upprunavottorðið vísar til. Og þar með stutt við eða eflt framleiðslu á grænni raforku.

Sjálfir njóta kaupendur upprunavottorða mismunandi hags af viðskiptunum. Sumir kaupendur raforku (oftast fyrirtæki) sjá hag í því að kaupa slík upprunavottorð til að sýna að þeir vilja stuðla að aukinni framleiðslu á grænni orku. Í slíku tilviki snúast viðskiptin með upprunavottorð sem sagt fyrst og fremst um umhverfisvitund.

Mögulega mun t.d. að nýtt gagnver Apple í Danmörku kaupa upprunavottorð vegna allrar raforkunotkunar gagnaversins, því Google hefur lagt mikla áherslu á að gagnaverið muni verða kolefnishlutlaust eða sem næst því. Gagnaver í Danmörku, sem tengt er danska raforkuflutningskerfinu, mun að vísu ávallt nota bæði græna raforku og raforku frá kolvetnisbruna. En með kaupum á upprunavottorðum getur gagnaver þar í landi sýnt að það styðji við græna raforkuframleiðslu og vilji þar með nálgast kolefnishlutleysi.

Sumir kaupendur upprunavottorða eru að uppfylla lagaskyldu

Ef kaupandi að upprunavottorði er aftur á móti raforkufyrirtæki sem framleiðir raforku með kolabruna eða gasbruna, er það oftast í þeim tilgangi að nota vottorðið til að uppfylla lagalega skyldu sína um að fyrirtækið (kaupandi upprunavottorðanna) hafi stuðlað að því að tiltekinn fjöldi eininga af grænni raforku var framleidd á ákveðnu tímabili. Eins og áður sagði þá eru slíkar reglur í gildi í mörgum fylkjum í Bandaríkjunum. Og þess vegna er mikilvægur markaður með upprunavottorð þar í landi.

Það er því svo að bæði kaupandi og seljandi upprunavottorðs hafa gagnsemi af viðskiptunum. Sá sem var hinn raunverulegi framleiðandi umræddrar grænnar einingar af raforku fékk hærri tekjur af þeirri orku en ella hefði verið - og er því að hagnast meira af raforkuframleiðslu sinni en ella væri. Það skapar augljóslega efnahagslegan hvata til að græn raforkuframleiðsla verði meiri en ella væri. Og kaupandi upprunavottorða getur nýtt þau til að uppfylla lagalega skyldu um að styðja við framleiðslu grænnar orku og/eða til að sýna umhverfisvitund.

Hluti af opinberri orkustefnu

Þó svo kerfið sem kennt er við upprunavottorð grænnar raforku henti þeim sem viðskiptin stunda, er ekki þar með sagt að þetta kerfi upprunavottorða sé óumdeilt. Til að kerfið virki sem skyldi, þ.e. skapi í reynd nógu sterka hvata til að græn raforkuframleiðsla aukist meira en ella væri, er æskilegt að verðið á upprunavottorðunum sé þokkalega hátt. Verðið á upprunavottorðum ræðst af framboði og eftirspurn á markaðnum. Ef verðið er mjög lágt yfir lengri tíma er hætt við að kerfið stuðli lítt að aukinni grænni raforkuframleiðslu.

Þetta kerfi upprunavottorða raforku er sem sagt hluti af opinberri orkustefnu. Og eins og öll önnur afskipti stjórnvalda af orkumálum er slíkt kerfi eða fyrirkomulag eðlilega umdeilanlegt. Þetta kerfi upprunavottorða er í reynd bara enn eitt dæmið um það hvernig raforkugeirinn víða um heiminn stjórnast mjög af margvíslegum afskiptum stjórnvalda. Hér könnumst við t.d. vel við slík afskipti í formi hárra opinberra gjalda á bensín og annað eldsneyti af því tagi. Og í formi jöfnunar á húshitunarkostnaði um landið. Upprunavottorð eru einfaldlega einn þáttur í margvíslegum slíkum afskiptum stjórnvalda af orkumörkuðum. 

Hluti af alþjóðlegri orkustefnu og byggir á markaðslögmálum

Svo er líka vert að nefna hér að þetta kerfi upprunavottorða er alls ekki sér-evrópskt kerfi, eins og ætla mætti af sumum skrifum um upprunaábyrgðirnar í fjölmiðlum síðustu vikurnar. Vissulega eru reglurnar sem um þetta gilda hér á Íslandi hluti af þeim reglum sem gilda um þetta í löndum Evrópusambandsins (ESB) og öðrum löndum innan Evrópska efnahagssvæðisins (EES). En þekktasta kerfið af þessu tagi er vafalítið það bandaríska.

Enda eru Bandaríkin oft framarlega í því að leita umhverfislausna sem byggja á markaðslögmálum. Sem þessi kerfi upprunavottorða einmitt gera; markaðurinn stjórnar alfarið verði á upprunavottorðum og það er því markaðurinn sem sker úr um það hvort kerfið skili þeim árangri sem vænst er af því. Annað slíkt markaðstengt kerfi er sala á heimildum til losunar tiltekinna gróðurhúsalofttegunda; stundum nefndar losunarheimildir.

Upprunavottorð hafa engin áhrif á tölur um raforkuframleiðslu

Mikilvægt er að fólk átti sig á því að upprunavottorðin og markaðurinn með þau er algerlega aðskilinn frá sjálfum raforkumarkaðnum. Þess vegna hefur sala eða kaup á upprunavottorðum nákvæmlega engin áhrif á tölur um framleidda raforku. 

ísland býr við þá óvenjulegu sérstöðu að hér er nánast öll raforka framleidd með nýtingu endurnýjanlegra auðlinda (Noregur er annað dæmi um slíkt land). Þetta eitt og sér er vafalítið meginástæða þess að almennum raforkukaupendum hér þykir sumum erfitt að skilja kerfi upprunavottorða. Og misskilja bakgrunn eða ástæður þess af hverju þeir sjá kjarnorku og kolvetnisorku tilgreinda á raforkuyfirliti sínu. Hér skiptir miklu að að slík skráning hefur nákvæmlega engin áhrif á þá sérstöðu Íslands að vera nær 100% grænn raforkuframleiðandi.

Upprunavottorð draga ekki úr sérstöðu Íslands sem 100% grænn raforkuframleiðandi

Þau raforkufyrirtæki hér sem selja upprunavottorð þurfa skv. umræddu fyrirkomulagi að tiltaka það að vegna sölu upprunavottorða bóki viðkomandi orkufyrirtæki sambærilegt magn af raforku eins og hún er framleidd á gildissvæði vottorðanna. Þar er um að ræða hlutfallstölu miðað við raforkuframleiðslu á gildissvæði upprunavottorðanna (í tilviki íslenskra vottorða er gildissvæðið löndin innan EES og ESB). Þess vegna má nú sjá sambærilegt magn raforku sem unnið hefur verið með bruna á jarðefnaeldsneyti eða með kjarnorku, miðað við hlutfall þeirrar raforku sem kaupandinn kaupir í raun og veru, tilgreint á viðskiptayfirliti raforkukaupenda hér á Íslandi.  

Þetta er gert til að koma í veg fyrir tvískráningu á uppruna hverrar einingar af raforku innan þess svæðis sem upprunavottorðin ná til. Skráningunni er ætlað að tryggja að hver seld orkueining endurnýjanlegrar orku sé aðeins talin einu sinni í sölukerfi upprunaábyrgða. En, eins og áður sagði, hefur þessi skráning engin áhrif á skráningu um raforkuframleiðslu. Umrædd skráning hefur t.d. engin áhrif á það að hér á Íslandi er nær 100% raforkunnar framleidd með vatnsafli og jarðvarma, eins og tilgreint er skýrt og skorinort í gögnum Orkustofnunar. Rétt eins og norska orkustofnunin tilgreinir að nálægt 100% allrar raforku i Noregi er framleidd með nýtingu endurnýjanlegra auðlinda (nær allt með nýtingu vatnsafls). Þarna breytir engu að norsk raforkufyrirtæki selja mikið af upprunaábyrgðum.

Upprunavottorð skapa íslenskum raforkufyrirtækjum kærkomnar aukatekjur

Þetta kerfi upprunavottorða hefur sem sagt engin áhrif á opinbera skráningu á því hvernig íslensk orka er framleidd. Eftir sem áður er þar miðað við hinar raunverulegu staðreyndir. Hér á Íslandi er nálægt 100% allrar raforku framleidd með nýtingu endurnýjanlegrar auðlinda. Og upprunavottorðin breyta engu þar um.

Hver sem er getur vitnað til þessarar staðreyndar um raunverulegan uppruna íslenskrar raforkuframleiðslu í tengslum við framleiðslu sína eða kynningu á vörum sínum eða þjónustu. Þess vegna er ekkert endilega áhugavert fyrir fyrirtæki sem kaupa og nota raforku á Íslandi að kaupa sérstök upprunavottorð. Það er einfaldlega undir hverjum raforkukaupanda komið hvort hann kýs að kaupa opinber upprunavottorð - og hver og einn raforkuframleiðandi ræður því hvort hann sækist eftir að selja slík vottorð.

Fyrir íslensk orkufyrirtæki gefur sala á  upprunavottorðum kærkomnar viðbótartekjur. Sem nýtast til að auka hagnað fyrirtækjanna og eftir atvikum til að lækka raforkuverð hér örlítið og/eða auka arðgreiðslur fyrirtækjanna til eigenda sinna - sem fyrst og fremst er íslenskur almenningur. Ekki veitir af slíkum viðbótartekjum hér á landi, þar sem arðsemin af raforkuvinnslunni er almennt miklu lægri hér en gengur og gerist víðast hvar annars staðar í hinum vestræna heimi (sem er vegna mikillar raforkusölu hér til stóriðju).

Þess vegna hentar þetta kerfi upprunavottorða Íslendingum í reynd prýðilega. Tekjurnar sem þetta skilar hafa að vísu ekki verið nema nokkur hundruð milljónir króna á ársgrundvelli. En það hljóta þó að teljast kærkomnar aukatekjur. Ennþá mikilvægara er þó að sjálfsögðu að íslensk orkufyrirtæki fái aðgang að fjölbreyttari hópi raforkukaupenda, hvort sem það gerist með margvíslegri uppbyggingu hér á landi og/eða með sæstreng.

Undanfarið hefur víða mátt sjá óvandaða umfjöllun um upprunavottorð

Hér á landi hafa undanfarið víða birst villandi upplýsingar eða yfirlýsingar um eðli og tilgang svona upprunavottorða. Þar hafa verið notuð gildishlaðin delluhugtök eins og aflátsbréf, upprunavottorð sögð skerða orkuímynd Íslands og vottorðin verið beintengd við hugmyndir um sæstreng milli Íslands og Bretlands. Allt er það tóm vitleysa.

Það er kannski skiljanlegt að áróðursfjölmiðlun sem einblínir á hagsmuni stóriðjunnar hér og virðist umhugað um að koma höggi á tilraunir Landsvirkjunar til að leggja áhersla á aukna arðsemi, reyni að útbreiða þvælu um upprunavottorð. Verra er að sjá misskilning eða rangfærslur um þetta kerfi koma frá ábyrgari fjölmiðlum eins og Bændablaðinu og Morgunblaðinu. Staðreyndin er sú að sala upprunavottorða breytir engu um tölur um raunverulega orkuframleiðslu á Íslandi. Og slík viðskipti geta ekki með nokkrum hætti skert ímynd Íslands sem lands sem framleiðir nálægt 100% raforkunnar með nýtingu endurnýjanlegra auðlinda.

Lokaorð

Upprunavottorð eru hluti af því fyrirkomulagi að hvetja til aukinnar framleiðslu á grænni orku og efla umhverfisvitund fólks. Hvort þetta er góð og árangursrík leið til þess er umdeilt. Sjálfum hefur mér þótt fremur ólíklegt að þessi tiltekna leið skili jafn góðum árangri eins og henni er ætlað að gera. En það er auðvitað matsatriði.

Aðalatriðið er þó það, að þessi leið getur virkað sem hvatning til meiri framleiðslu á endurnýjanlegri raforku. Og þannig verið einn þáttur í því að vinna gegn losun gróðurhúsalofttegunda. Það virðast sumir Íslendingar eiga erfitt með að skilja - og einkum og sér í lagi þeir sem láta tortryggni útí útlendinga og einkum ESB blinda heilbrigða skynsemi sína.

Upprunavottorð eru eitt af mörgum tækjum í alþjóðlegri samvinnu um að sporna gegn neikvæðum loftslagsbreytingum. Það er staðreynd þessa máls. Það er svo álitamál hvort þessi leið upprunavottorða reynist hafa umtalsverð jákvæð áhrif í þeirri baráttu. Það mun tíminn leiða í ljós.

Hagsmunir Century Aluminum í öndvegi?

Það virðist vinsælt þessa dagana að halda því fram að hugmyndir sem Landsvirkjun hefur sett fram um sæstreng milli Íslands og Bretlands séu lítt raunhæfar. Nú síðast skrifaði Skúla Jóhannsson, verkfræðingur, grein um þessi efni í Morgunblaðið. Skúli hefur ítrekað lýst efasemdum um ágæti sæstrengs og sagt Landsvirkjunar þurfa að nálgast málið af meira raunsæi. Og lagt áherslu á að fara hægt í könnun verkefnisins. Nú síðast beinir Skúli spjótum sínum að nýlegri grein  eftir Óla Grétar Blöndal Sveinsson, framkvæmdastjóra þróunarsviðs Landsvirkjunar. Hér verður vikið að helstu sjónarmiðunum hjá Skúla og bent á af hverju áríðandi er að ganga vasklega til verks í viðræður við Breta um sæstreng.

Vöngum velt um orkumagn og orkuverð

Það sem einkennir skrif Skúla er hversu lagið honum er að telja upp möguleg vandamál sem tengjast kunna sæstrengsverkefninu, en er minna í því að leita lausna. Í síðustu grein sinni finnur hann að því að Landsvirkjun vanmeti hversu mikið vatnsafl og jarðvarma þurfi að virkja vegna strengsins. Skúli virðist einnig telja ólíklegt að hugmyndir um að öll orka sem seld yrði um strenginn til Bretlands myndi njóta góðs verðs, eins og gerist með sérstökum samningum sem samið hefur verið um í Bretlandi síðustu misserin.

Hér er sem sagt velt vöngum um orkumagn og orkuverð. Það er hárrétt hjá Skúla að óvissa er um bæði þessi mikilvægu atriði. En þeirri óvissu verður ekki eytt með sífelldum úrtölum eða vangaveltum. Farsælasta leiðin til að fá á hreint hvernig af þessu verkefni gæti orðið, er að beinar og formlegar viðræður eigi sér stað milli íslenskra og breskra stjórnvalda. Eins og breski orkumálaráðherrann hefur þegar stungið upp á. En íslenski iðnaðarráðherrann hefur þvi miður hafnað slíkum viðræðum - þar sem ráðherrann virðist taka hagsmuni stóriðju fram fyrir hagsmuni þjóðarinnar.

Hagsmunir þeirra sem vilja að málið tefjist

Það er óvíst hver yrði niðurstaðan í viðræðum Íslendinga og Breta um sæstreng. Ég er bjartsýnn um að niðurstaðan gæti orðið mjög hagstæð Íslendingum. Bresk stjórnvöld hafa undanfarið verið reiðubúin að tryggja mjög hátt lágmarksverð fyrir nýjan aðgang að orku, m.a. frá vindorkuverum og kjarnorku. Fátt er því til fyrirstöðu að Bretar myndu einnig telja það áhugavert að fara slíka leið vegna orku frá Íslandi. Það grundvallaratriði, svo og nánari útfærsla á orkuviðskiptum um sæstreng, fæst aldrei á hreint nema með beinum viðræðum.

Viðræður af því tagi geta vart talist háskalegar. Því í þeim felst nákvæmlega engin skuldbinding, heldur er þeim ætlað að upplýsa málið betur. Það er áhugavert að velta aðeins fyrir sér hver hefur mesta hagsmuni af því að slíkar viðræður tefjist. Það blasir við. Framundan er að stórir orkusamningar renni út. Árið 2019 renna út samningar við bæði Elkem (járnblendiverksmiðjuna) og Century Aluminum (álver Norðuráls). Og nokkrum árum síðar renna út fleiri orkusamningar Century. Þessum stóriðjufyrirtækjum hentar best að sem allra minnst samkeppni sé um íslenska orku. Og vilja því ekki fyrir nokkurn mun að sæstrengsmálið komist á góðan skrið.

Setjum hagsmuni þjóðarinnar í forgang

Það er skiljanlegt að talsmenn stóriðjunnar vilji gera sem minnst úr því að raforkusamningar séu bráðum að renna út. Eins og Ágúst Hafberg, framkvæmdastjóri hjá Norðuráli, gerði nýverið í grein á Kjarnanum (sbr. svar mitt við þeirri grein). En það er einkennilegt hvað sumir sem virðast ekki tengjast stóriðjunni eru æstir í að vara við hugmyndum um sæstreng. Nær væri að viðkomandi legðu áherslu á að hvetja íslensk stjórnvöld til beinna viðræðna við Breta - til að fá betri upplýsingar um það hverju sæstrengsverkefnið gæti skilað þjóðinni. Því það er afar mikilvægt að málið verði skoðað út frá þjóðarhagsmunum og að stóriðjuhagsmunir fái ekki að ráða ferðinni.

Einangraður raforkumarkaður Íslands merkir lága arðsemi

Ísland er langstærsti raforkuframleiðandi heimi miðað við stærð þjóða (per capita) - og öll sú raforka kemur frá endurnýjanlegum auðlindum. Í þessu flest mikil sérstaða fyrir Ísland. Og það er augljóst að fyrir svo stóran raforkuframleiðanda væri mjög áhugavert að hafa aðgang að raforkumörkuðum þar sem unnt er að selja mikið af raforku á mjög háu verði. Slíkan aðgang eða flutningsleið höfum við því miður ekki. 

Þess vegna er það fyrst og fremst áliðnaður og önnur stóriðja sem nýtir hina ódýru og áreiðanlegu íslensku orku. Fyrir vikið er arðsemin af nýtingu íslensku orkuauðlindanna afar lág. Flutningsleið um sæstreng gæti gjörbreytt þessu og skapað þjóðinni miklar gjaldeyristekjur. Það sem nú er til skoðunar er hvort þarna mætti nýta mikinn áhuga Breta á að greiða alveg sérstaklega hátt verð. Þetta eru atriði sem við hljótum að vilja kanna til fulls.

Orkumagn og orkuverð kallar á beinar viðræður

Við getum endalaust haldið áfram að fabúlera um það hvaða orkumagn þurfi fyrir sæstreng og hvaðan sú orka þurfi að koma og hvaða verð kunni að fást fyrir orkuna. Kannski þarf að virkja lítið og kannski þarf að virkja mikið. Kannski kann að bjóðast hátt verð vegna raforkusölu um sæstreng en kannski ekki. 

Gallinn er sá að þessi umræða ein og sér skilur okkur eftir spólandi í hjólförunum. Til að komast til botns í þessu þarf beinar viðræður við bresk stjórnvöld og breska orkugeirann. Líkt og breski orkumálaráðherrann hefur einmitt lagt til.

En iðnaðarráðherra Íslands kýs að halda áfram að skoða málið út frá sjónarhorni sem því miður er svo þröngt að niðurstaðan er alltaf handan sjóndeildarhringsins. Beinar viðræður eru nauðsyn - til að bæði Skúli og ég og aðrir geti fengið það á hreint hvaða orkuverð væri um að ræða og hvernig mætti standa að verkefninu. Og hvort þar væri um að ræða áhugaverðan kost fyrir íslensku þjóðina eður ei.

Samál á villigötum

Rangfærslur og villandi upplýsingar hafa upp á síðkastið borist frá snyrtilegum skrifstofum framkvæmdastjórnar Norðuráls og Samáls. Þar er því m.a. haldið fram að meðalverð til á álvera á Íslandi sé 29-30 USD/MWst. Sem er augljóslega rangt.

Hér verður fjallað um þetta meðalverð og hvernig Norðurál og Samál hafa flækt sig í delluboðskap. Sem felst í því að vitna til talna sem eru gefnar upp í trúnaðarskýrslum breska fyrirtækisins CRU Group og eru augljóslega rangar.

Framsetning þeirra Ágústs Hafberg hjá Norðuráli og Péturs Blöndal hjá Samáli á umræddum tölum í greinum sem þeir hafa verið að birta, er annað hvort til merkis um að þeir hafi ótrúlega takmarkaða þekkingu á íslenska orkumarkaðnum eða að þeir kjósi að líta framhjá staðreyndum og kynni af ásetningi tölur sem augljóslega eru rangar. Þarna er því annað hvort á ferðinni furðuleg vanþekking þeirra eða markviss vilji til að villa um fyrir lesendum um það hvað álverin hér eru að borga fyrir raforkuna.

Ófagleg vinnubrögð Norðuráls

Þarna fór í fararbroddi Ágúst Hafberg, framkvæmdastjóri hjá Norðuráli, með flaum af rangfærslum í grein sem birtist nýverið á Kjarnanum. Sú grein ber merki um afskaplega ófagleg vinnubrögð framkvæmdastjórans og skort á virðingu fyrir staðreyndum. Í þessu sambandi má nefna eftirfarandi rangfærslur:

• Í fyrsta lagi hélt umræddur framkvæmdastjóri hjá Norðuráli því fram að ég hefði farið rangt með tölur í nýlegri grein um raforkuverð til álvera. Sannleikurinn er þó sá að ég fór þar rétt með allar tölur, sbr. nýlega svargrein mína þar um.
• Í öðru lagi reyndi framkvæmdastjóri Norðuráls að gera lítið úr mínum málflutningi um þau tímamót sem eru að eiga sér stað í efnahagssögu Íslands. Sem m.a. felast í því að raforkusamningur Norðuráls og Landsvirkjunar, þar sem Norðurál nýtur sannkallaðs botnverðs, er að renna út árið 2019. Framkvæmdastjórinn talaði um „misskilning“ minn í þessu efni. Sannleikurinn er þó sá að um þetta er nákvæmlega enginn misskilningur (eins og ég rakti líka í áðurnefndri svargrein). Það að yfirstjórn Norðuráls reyni að láta líta svo út sem samningurinn við Landsvirkjun sé ekki að renna út - eða að Norðurál eigi áfram sjálfkrafa aðgang að orkunni - er eiginlega alveg dásamleg ósvífni hjá framkvæmdastjóra Norðuráls.
• Í þriðja lagi hefur umræddur framkvæmdastjóri Norðuráls haldið því fram að meðalverð á raforku til álvera á Íslandi sé 30 USD/MWst. Þetta er líka rangt - eins og allt hitt hér að ofan sem Ágúst Hafberg hefur haldið fram. En það er þetta atriði sem ég ætla sérstaklega að beina sjónum að hér í þessari grein.

Til að kóróna vitleysuna dreifði svo umræddur framkvæmdastjóri Norðuráls upplýsingum úr trúnaðarskýrslu CRU í tölvupósti og á samfélagsmiðlum. Sem olli því að starfsmenn hjá CRU fengu nánast áfall, þegar þeir fréttu af þessari meðferð á trúnaðarupplýsingum. Allt sýnir þetta hversu fádæma ófaglegur og yfirgengilega ósvífinn viðkomandi framkvæmdastjóri Norðuráls er. Og það er áhugavert að umræddur framkvæmdastjóri situr í skjóli forstjóra Norðuráls, sem þar með hlýtur að teljast vera höfuðpaurinn í þessum dellumálflutningi Norðuráls.

Beinum sjónum að meðalverði allra orkufyrirtækjanna

Ég hef þegar svarað rangfærslum Norðuráls í minn garð og ætla ekki að þreyta lesendur þessarar greinar með meiri endurtekningu á því. Hér ætla ég aftur á móti að beina athyglinni að upplýsingum um meðalverð á raforku til álvera á Íslandi. Þetta er efni sem ég hef ekki fjallað sérstaklega um í skrifum mínum undanfarið. Því þar hef ég eingöngu verið að skrifa um raforkuverðið frá Landsvirkjun. 

Hér í dag ætla ég sem sagt að beina athyglinni sérstaklega að upplýsingum um meðalverð raforku til álvera á Íslandi. Þ.e. þegar miðað er við raforkusölu frá öllum orkufyrirtækjunum til álveranna, en ekki bara frá Landsvirkjun, eins og ég hef áður fókuserað á í skrifum mínum. 

Með blessun stjórnar Samáls?

Allar tölur sem ég hef sett fram um raforkuverð til áliðnaðar eru réttar. Og málflutningur framkvæmdastjóra Norðuráls, Ágústs Hafberg, hefur verið tóm þvæla. Og Samáli er lítill greiði gerður með því að Pétur Blöndal, framkvæmdastjóri þessara hagsmunasamtaka álfyrirtækjanna þriggja á Íslandi, hefur nú klaufast til að taka undir sjónarmið og rangfærslur sem Norðurál hefur verið að halda fram. Slíkt er einungis til þess fallið að draga úr trúverðugleika Samáls. Eðlilegast væri að stjórn Samáls brygðist við þessu og gætti þess að Samál verði ekki málpípa i dellumálflutningi Norðuráls.

Pétur Blöndal virðist ekki átta sig ekki á því að þær tölur sem Ágúst (og CRU) hafa sett fram um meðalverð á raforku til álvera á Íslandi eru rangar. Það kemur á óvart að jafn talnaglöggur maður eins og Pétur hafi ekki séð þetta. Nema það hafi beinlínis verið ásetningur hans að reyna að blekkja lesendur með því að bera á borð umræddar rangar tölur. Ég á reyndar erfitt með að trúa slíku upp á Pétur og held að hann hafi einfaldlega ekki áttað sig á staðreyndunum.

Framkvæmdastjóra Samáls og Norðuráls skortir gagnrýna hugsun

Auk Landsvirkjunar eru það HS Orka og ON/OR sem selja raforku beint til álvera. Eins og nefnt var hér í upphafi hafa Ágúst Hafberg, framkvæmdastjóri hjá Norðuráli, og Pétur Blöndal, framkvæmdastjóri Samáls, báðir haldið því fram að meðalverð á raforku til álvera á Íslandi (með flutningi) sé á bilinu 29-30 USD/MWst. Og styðja þetta þeim rökum einum, að þetta sé álit greiningafyrirtækisins CRU Group.

Gallinn er bara sá að ef CRU segir að umrætt meðalverð hér sé á þessu bili (29-30 USD/MWst) þá er augljóst að CRU hefur rangt fyrir sér. Því rétt tala er talsvert mikið lægri. Þetta vita allir sem þekkja eitthvað örlítið til íslenska orkugeirans og áliðnaðarins hér. Nema þeir sem gleypa við sérhverri tölu frá CRU sem heilögum sannleika og forðast það líkt og heitan eld að mynda sér eigin skoðun eða horfast í augu við staðreyndir.

Það að umrædd tala hjá CRU er of há hefði Pétur Blöndal átt að sjá - og líka Ágúst Hafberg. Því þeir hljóta báðir að hafa einhverja þekkingu á orkumarkaðnum hér. Og þess vegna hefðu þeir átt að staldra við áður en þeir beittu þessari bersýnilega röngu tölu CRU gegn mínum málflutningi - ef einhver snefill af gagnrýninni hugsun er fyrir hendi hjá þeim félögunum. 

HS Orka og OR/ON eru ekki að fá 40-45 USD/MWst frá álverunum

Auk Landsvirkjunar selja HS Orka og ON/OR raforku til álveranna. Til að meðalverð raforku til álvera á Íslandi væri 29-30 USD/MWst þyrftu HS Orka og ON/OR að vera að fá meira en 40-45 USD/MWst fyrir raforkuna sem þau selja til álfyrirtækja.

Allir sem eitthvað þekkja til orkumála á Íslandi vita að það er alveg fráleitt. Og reyndar talsvert líklegt að meðalverðið sem HS Orka og ON/OR eru þarna að fá sé undir meðalverði Landsvirkjunar. Landsvirkjun er jú orkufyrirtækið með samninginn við Straumsvík, sem hljóðar upp á langhæsta verðið til áliðnaðarins hér. Sá samningur dregur meðalverð Landsvirkjunar til álvera vel upp. Alla leið upp í rúmlega 26 USD/MWst (miðað við meðalverð bæði 2013 og 2014; meðalverð Landsvirkjunar til allrar stóriðjunnar var svo rétt tæplega 26 USD/MWst).

Eðlilegast væri að þeir Pétur Blöndal og Ágúst Hafberg létu hvorki mig né CRU né aðra segja sér hvað er þarna rétt eða rangt. Með því að skoða þetta sjálfstætt myndu augu þeirra opnast fyrir því hversu ónákvæm og fráleit umrædd tala CRU (29-30 USD/MWst) vegna Íslands er í raun og veru. Sem er þó reyndar ekki aðalatriðið; aðalatriðið er að Norðurál er það álveranna sem er að greiða lægsta raforkuverðið hér. Og það verð verður brátt ekki lengur í boði heldur einungis miklu hærra verð. Það er aðalatriðið og það eru jákvæðu fréttirnar fyrir íslenska orkugeirann og íslensku þjóðina.

CRU fataðist flugið

Það er sem sagt talsvert mikil skekkja í útreikningi CRU á meðalverði á raforku til álvera á Íslandi. Að því gefnu að CRU segi í raun og veru að meðalverðið á Íslandi sé 29-30 USD/MWst, eins og þeir Ágúst og Pétur hafa haldið fram. Sjálfur kýs ég að virða trúnað við CRU og greini því ekki frá því hvaða tala það er sem CRU þarna nefnir.

Ég hef bent CRU á þessa skekkju sem er hjá þeim miðað við frásagnir Ágústs og Péturs. Í framhaldinu var mér sagt af starfsfólki CRU - ekki í trúnaði - að CRU hafi aldrei opinberlega (þ.e. gagnvart almenningi) sagt að meðalverðið til álvera á Íslandi sé 29 eða 30 USD/MWst. CRU tjáði mér einnig að meðalverðið til álveranna hér geti allt eins verið nálægt 26 USD/MWst eins og nálægt 30 USD/MWst; þarna sé um óvissu að ræða. En að CRU gefi þó enga opinbera tölu upp um þetta. Þannig er nú það.

Ég hef verið í ítrekuðum samskiptum við CRU og tel mig nú vita nákvæmlega hvað það var sem olli verulegri (meintri) skekkju hjá þeim í mati þeirra á meðalverðinu hér. Skekkjan er í reynd bæði augljós og klaufaleg. Kannski meira um það síðar.

Einbeittur ásetningur Norðuráls og Samáls til að dreifa röngum upplýsingum?

Vissulega er CRU þekkt fyrir að vera af mörgum álitið með fremstu greiningafyrirtækjum í heimi þegar kemur að raforkuverði til álfyrirtækja. En hafa ber í huga að orkusamningar álfyrirtækjanna hér eru ekki opinber gögn. Þess vegna þarf CRU að áætla verðið.

Til þess beitir starfsfólk CRU ýmsum aðferðum (módelum). Sem hafa þann tilgang að stuðla að góðri nálgun við hið raunverulega og rétta raforkuverð. En óvissumörkin eru samt þó nokkur. Auk þess sem stundum gerir starfsfólk CRU mistök í ályktunum sínum - jafnvel mjög einföld, klaufaleg en afdrifarík mistök.

Það sem sker í augu er hversu einbeittir þeir Ágúst og Pétur hafa verið að vísa til umræddra talna CRU. Því þær tölur eru svo bersýnlega rangar og fá ekki staðist. Þetta ættu bæði Ágúst og Pétur að hafa séð eða vitað. En vilji þeirra til að breiða út rangar upplýsingar er kannski of einbeittur og hefur kannski borið skynsemi þeirra ofurliði.

CRU mun vonandi leiðrétta útreikninga sína sem fyrst

Meðalverðið vegna Íslands sem CRU er sagt hafa gefið upp (en voru aldrei opinberar upplýsingar) var hærra en meðalverðið er í raunveruleikanum. Af einhverjum ástæðum kusu þeir Ágúst og Pétur að láta sem þeir sæju ekki skekkjuna hjá CRU og kynntu tölur CRU sem einhverskonar staðreynd án minnstu gagnrýnnar hugsunar. Kannski eru þeir Ágúst Hafberg eða Pétur Blöndal ekki alveg eins talnaglöggir og maður hafði vænst.

CRU mun vonandi sem fyrst leiðrétta töluna um meðalverð til álvera á Íslandi, svo hún verði nær því sem er í raun og veru. Það er þó mögulegt að CRU reyni að breiða svolítið yfir mistök sín - með því t.d. að trappa meðalverðið á Íslandi smám saman niður yfir lengra tímabil - því þessi klaufalegu mistök þeirra eru ekki góð til afspurnar (jafnvel þó svo CRU reyni að réttlæta þetta með því að tala um óvissumörk). En meðalverð raforku til álvera á Íslandi er sem sagt ekki það sem þeir félagar Ágúst Hafberg og Pétur Blöndal segja. Enda alveg augljóst að umrædd tala (29-30 USD/MWst) er talsvert miklu hærri en hið raunverulega meðalverð.

Óheppilegt fyrir Samál og áliðnaðinn á Íslandi

Ég ætla að láta CRU það eftir að leiðrétta meðalverðið. Og birti það því ekki hér, en læt nægja að minna á að meðalverð Landsvirkjunar til álvera er rétt rúmir 26 USD/MWst (miðað við bæði 2013 og 2014). Enda álít ég að alltof mikil áhersla hafi verið lögð á þetta tiltekna verð; meðalverð til álvera. Þar var sennilega um að ræða einhverskonar hálmstrá Norðuráls til að afvegaleiða umræðuna - og Samál klaufaðist til að taka þátt í því.

Aðalatriðið núna er að raforkusamningur Norðuráls og Landsvirkjunar rennur út árið 2019. Og nokkrum árum síðar renna út raforkusamningar Norðuráls við HS Orku og ON/OR. Það er þetta sem skiptir máli. Og moldviðrið sem þeir Ágúst Hafberg og Pétur Blöndal hafa þeytt upp í tengslum við umfjöllun um meðalverð á raforku til álvera hér, er einungis til þess fallið að draga athyglina frá umræddum samningi Landsvirkjunar og Norðuráls. Og því mikilvæga atriði að sá senn lausi eða útrunni samningur gefur tækifæri til að auka arðsemi Landsvirkjunar umtalsvert og það í þágu þjóðarinnar allrar.

Málflutningur þeirra félaganna kann líka að hafa haft þann tilgang að koma í veg fyrir að lesendur átti sig á því, að svo til hvergi í heiminum njóta álver eins lágs raforkuverðs eins og hér á Íslandi. Til hvers þeir félagar eru að standa í þessari vitleysu er samt svolítið einkennilegt. Því það eina sem þetta gerir er að ennþá augljósara verður en áður hvernig málflutningur áliðnaðarins hér byggir á áróðri fremur en staðreyndum. Það er ekki beinlínis til þess fallið að efla trú fólks á Samáli sem ábyrgum samtökum eða á álfyrirtækjunum sem ábyrgum og samfélagslega þenkjandi fyrirtækjum.

Fótgönguliðar éta upp dellutölur

Það er svo nánast hlægilegt hvernig ýmsir fótgönguliðar Norðuráls hafa hver á fætur öðrum birst á ritvellinum undanfarið og gripið umrædda tölu (29-30 USD/MWst) á lofti frá þeim Ágústi og Pétri. Og hamrað á því að ég viti ekkert um hvað ég er að tala, þegar ég segi raforkuverð til álvera á Íslandi vera lágt.

Þar tala menn sem hafa ekkert sjálfstætt til málanna að leggja og segjast jafnvel ekki einu sinni vita hvað CRU er. En fullyrða engu að síður að tölur CRU séu „tölulegar staðreyndir“ og að niðurstöður CRU og Samáls byggi á „alþjóðlegum tölum“. Líkt og CRU sé einhverskonar hálfguð ef ekki alguð. Þetta er alveg dásamlegt.

Sjálfur ætti ég kannski að vera bæði sár og reiður yfir rangfærslum framkvæmdastjóra Norðuráls í minn garð og tilraunum þeirra Ágústs og Péturs til að höggva að trúverðugleika mínum og þar með starfsheiðri. En satt að segja finn ég fyrst og fremst til vorkunnar gagnvart þeim mönnum sem koma fram með þeim hætti sem þarna hefur verið gert. Og verði þeim að góðu að halda rangfærslunum áfram - sjálfir eða með aðstoð fótgönguliða - ef þeir kæra sig um.

Nýr orkusamningur mun að lágmarki hljóða upp á 35 USD/MWst

Einhver mikilvægasta staðreynd málsins er sú að Norðurál er það álveranna hér sem er að greiða allra lægsta raforkuverðið. Straumsvík greiðir miklu hærra verð og meira að segja Fjarðaál greiðir nokkru hærra verð en Norðurál (þó svo samningur Fjarðaáls frá 2003 sé fyrirtækinu fádæma hagstæður). Í þessi sambandi er athyglisvert að sá sem mest kveinar undan málflutningi mínum og hefur haldið því fram að meðalverðið til álvera hér á Íslandi sé bara nokkuð hátt, er framkvæmdastjóri álfyrirtækisins sem einmitt dregur meðalverðið hér niður úr öllu valdi!

Það er líka staðreynd að stór raforkusamningur Norðuráls við Landsvirkjun er að renna út árið 2019. Og Norðurál mun vart fá nýjan orkusamning nema að fyrirtækið greiði eðlilegt og sanngjarnt verð - í líkingu við það sem gerist í sambærilegum samningum á svæðum og/eða löndum sem eðlilegt er að við tökum mið af. Þar með er augljóst að raforkuverðið í nýjum samningi yrði a.m.k. 35 USD/MWst eða jafnvel hærra verð.

Mjög áhugaverð tækifæri framundan vegna íslenskrar orku

Þar með myndu tekjur Landsvirkjunar á komandi árum aukast verulega. Það þykir Norðuráli súrt í broti, því fram til þessa hefur sá mismunur verið hluti af rausnarlegum hagnaði Norðuráls til Century Aluminum og hluthafa þess (sem fyrst og fremst er Glencore International). Hugsanlega væri þó skynsamlegast að Landsvirkjun leitaði strax eftir öðrum kaupanda að umræddri orku. Því núverandi kaupandi orkunnar virðist lítt ábyrgur viðskiptavinur.

Það er þó að sjálfsögðu alfarið mál Landsvirkjunar og svo sem ekki mitt að vera að tala gegn nýjum samningi við Norðurál/Century. Ég vil þó minna á þá staðreynd að orkumarkaðir hafa verið að breytast mikið síðustu árin. Sem gerir hina íslensku, grænu og áreiðanlegu raforku miklu eftirsóknarverðari en áður var. Þetta umhverfi skapar okkur tækifæri til að stórauka arðsemi af orkunýtingunni, öllum landsmönnum til heilla. Og þau tækifæri eigum við að nýta.

Orkuverð allra álfyrirtækjanna verður upplýst

Svo má hér að lokum minna á að raforkuverð til álvera á Íslandi (meðalverð) er með því lægsta í heimi. Mín vegna mega Norðurál og Samál halda því fram að umrætt orkuverð sé bara býsna hátt í alþjóðlegu samhengi. Og halda áfram að segja það aftur og aftur, í von um að einhver trúi þeirri vitleysu. Sá málflutningur Norðuráls og Samáls stenst ekki gagnvart staðreyndum. En vonandi kemur að því að slík fullyrðing Samáls og Norðuráls verði rétt - þegar búið verður að hækka orkuverðið til Norðuráls (Century Aluminum) og Fjarðaáls (Alcoa).

Ég get svo glatt Norðurál og hin álfyrirtækin með því, að þetta verður allt saman ennþá augljósara þegar ég mun birta raforkuverðið til sérhvers álfyrirtækjanna hér. Skrif þeirra Ágústs Hafberg og Péturs Blöndal hafa sannfært mig um að það er mikilvægt að ég birti þær upplýsingar. Þ.e. um raforkuverð sem hvert og eitt álfyrirtækjanna hér greiðir.

Þá verður þetta allt saman miklu skýrara í huga allra lesenda - þegar lesendur munu sjá hvaða raforkuverð hvert og eitt álveranna hér er og hefur verið að greiða undanfarin ár. Það er reyndar löngu tímabært að þessar upplýsingar séu birtar, því þær varða mikilvæga almannahagsmuni. En það er eðlilegt að byggja upp smá spennu og því ætla ég að láta nægja hér að segja að þessar upplýsingar um raforkuverð einstakra álvera hér, verða birtar á næstu vikum. Lesendur hafa því til einhvers að hlakka - um leið og þeir vonandi njóta íslenska hásumarsins næstu vikurnar. Góða helgi.

Sumarkoma í raforkugeiranum

Eftirfarandi er opið bréf til Péturs Blöndal, framkvæmdastjóra Samáls. Samál eru hagsmunasamtök álframleiðenda á Íslandi og eru félagar samtakanna þrír talsins; fyrirtækin sem reka hér álverin þrjú.

Sæll Pétur.

Tilefni þessara skrifa er grein sem þú birtir nýlega á viðskiptavef mbl.is. Vegna þeirrar greinar þinnar vil ég benda þér á eftirfarandi atriði.

Eplin og appelsínurnar flækjast fyrir þér

Fyrst er að nefna að í grein minni, Tímamót í efnahagssögu Íslands, sem þú vísar til í þínum skrifum, segir orðrétt: „Að auki skal tekið fram, hér í upphafi, að þær tölur sem hér eru birtar um raforkuverð á Íslandi eiga aðeins við um verðið í viðskiptum Landsvirkjunar, en ekki annarra orkufyrirtækja.“

Þessi orð verða ekki misskilin. Allur tölulegur samanburður sem ég set fram í umræddri grein nær einungis til Landsvirkjunar. Þrátt fyrir þessi skýru orð mín, velur þú að bera mín skrif saman við meðaltal sem CRU Group segir orkuverðið til álvera á Íslandi vera. Sú tala CRU á við um raforkusölu allra orkufyrirtækjanna hér. Með þinni framsetningu ertu viljandi eða óafvitandi að beina athyglinni frá því að umfjöllun mín beindist að Landsvirkjun eingöngu.

Meðalverð Landsvirkjunar til álvera og stóriðju er um 26 USD/MWst

Í grein þinni segirðu að það sé „ekki alltaf auðvelt að átta sig á hvenær Ketill er að tala um verð til stóriðju hér á landi og hvenær hann talar um verð til álveranna þriggja“. Þetta skrifarðu þó svo orðrétt segi í grein minni: „Hér er stuðst við upplýsingar Landsvirkjunar um [...] meðalverð raforku til iðnaðar“. Þetta verður ekki misskilið. Sbr. orðin „til iðnaðar“. Af ársskýrslu Landsvirkjunar má sjá að þar er átt við stórnotendur, þ.e. stóriðjufyrirtækin fimm sem Landsvirkjun er með sérstaka orkusamninga við.

Þú virðist álíta að meðalverð Landsvirkjunar til álvera sé eitthvað allt annað og hærra en meðalverð Landsvirkjunar til iðnaðar (stóriðjufyrirtækjanna fimm). Ef þú myndir kynna þér þetta betur, kæmistu að því að munurinn þarna er nánast enginn. Meðalverð á raforku Landsvirkjunar til iðnaðar með flutningi er rétt tæpir 26 USD/MWst (og um 20 USD/MWst án flutnings). Og meðalverð Landsvirkjunar til álvera með flutningi er rétt rúmir 26 USD/MWst (allar þessar tölur miðast við árin 2013 og 2014). Munurinn er innan við einn dollar. Þegar umrædd verð eru námunduð við næsta heila dollar er niðurstaðan í báðum tilvikum 26 USD/MWst. Þess vegna eru það í besta falli hártoganir af þinni hálfu að vera að velta þér upp úr þessu, eins og þú gerir í þinni grein.

Meðalverð Landsvirkjunar til álvera er með því lægsta í heimi

Sú viðmiðun að nefna þarna 26 USD/MWst er m.ö.o. jafn rétt hvort sem verið er að tala um stóriðjuna eða álverin eingöngu. Meðalverðið Landsvirkjunar til stóriðjunnar er rétt undir 26 USD/MWst og meðalverð Landsvirkjunar til álveranna er rétt yfir 26 USD/MWst. Að auki er svo vert að minna á og ítreka að meðalverð Landsvirkjunar til áliðnaðar er mjög lágt í alþjóðlegu samhengi; langt undir því meðalverði sem gerist og gengur í áliðnaðinum sama hvort litið er til alls áliðnaðar heimsins eða áliðnaðar utan Kína.

CRU hefur viðurkennt óvissu sína og bent á trúnaðarbrot

Ykkur Ágústi Hafberg hefur orðið tíðrætt um meðalverð á raforku til álvera á Íslandi eins og þær upplýsingar eru settar fram af breska fyrirtækinu CRU. Enn og aftur minni ég á að grein mín fjallaði ekki um það meðalverð, heldur um meðalverð Landsvirkjunar eingöngu. 

Ég er engu að síður áhugasamur um meðalverð til álvera á Íslandi. Þess vegna kannaði ég málið sérstaklega hjá CRU. Þær upplýsingar sem ég fékk þar eru ekki trúnaðarupplýsingar og því er mér heimilt að vísa til þeirra - öfugt við það sem Ágúst Hafberg hefur gert undanfarið og brotið trúnað gagnvart CRU með því að dreifa upplýsingum úr trúnaðarskýrslum þeirra í tölvupóstum og á samfélagsmiðlum.

CRU tjáði mér að mjög margir óvissuþættir séu í mati þeirra á raforkuverði til álvera. Og að fyrirtækið líti svo á að það kunni að hafa ofmetið meðalverðið á Íslandi. Og að meðalverðið kunni vel að vera nær 26 USD/MWst en 30 USD/MWst. Málflutningur ykkar Ágústs um að meðalverðið til álvera á Íslandi sé 29-30 USD/MWst er því byggður á sandi.

Titringur vegna Norðuráls

Í reynd skiptir þó litlu hvert nákvæmlega meðalverð raforku til álvera er á Íslandi. Það má vera 26 USD/MWst, 30 USD/MWst eða 100 USD/MWst. Það skiptir engu í því samhengi sem ég hef verið að fjalla um. Því ég er og hef í öllum skrifum mínum undanfarið verið að beina sjónum að meðalverði Landsvirkjunar. En ekki að verðinu sem HS Orka og ON/OR fá fyrir raforkuna sem þau selja áliðnaðinum hér.

Raforkusamningar við bæði Alcan (Straumsvík) og Alcoa (Fjarðaál) eru bundnir marga áratugi fram í tímann. Í dag snýst málið um einn og aðeins einn raforkusamning til álvers. Sem er samningur Landsvirkjunar og Century Aluminum (Norðuráls).

Það vill svo skemmtilega til að af öllum álverunum þremur er Norðurál að greiða lægsta raforkuverðið (þetta sést vel þegar opinber gögn um álverin og Landsvirkjun eru skoðuð). Og það var einmitt framkvæmdastjóri hjá Norðuráli sem steig fram á ritvöllinn og fjargviðraðist útí það að tölur mínar um meðalverðið væru lægri en hjá CRU. Og beitti þar allskyns rangfærslum og þvælu, bersýnilega í því skyni að reyna að koma höggi sinu á mig til að reyna að slá ryki í augu fólks. En það högg var vindhögg. Og dapurlegt til þess að vita að þú hafir ekki séð ástæðu til að vekja athygli lesenda á svargrein minni við rangfærslum Ágústs. Ég hélt nefnilega að þú værir svo vandaður maður að þú legðir fremur áherslu á að upplýsa mál fremur en að láta draga þig inn í áróðursheim Norðuráls.

Dæmigerður leikur í anda Glencore

Nú verður spennandi að sjá hvort þú munir líka taka þátt í þeim ljóta leik ef og þegar Norðurál f.h. Century Aluminum segist munu segja upp þriðjung starfsfólks eða svo ef Landsvirkjun gefur ekki afslátt af orkuverðinu í nýjum raforkusamningi vegna álversins á Grundartanga. Vinnubrögð Century í þessu efni eru vel þekkt. Sbr. álver fyrirtækisins í Kentucky og Vestur-Virginíu í Bandaríkjunum. 

Þetta snýst allt saman um það að stór raforkusamningur milli Norðuráls og Landsvirkjunar er að renna út árið 2019. Og að viðræður eru nýlega byrjaðar um möguleg raforkukaup eftir þann tímapunkt. Þetta sést af gögnum frá Century Aluminum. Í þeim viðræðum þykir mér líklegt að Landsvirkjun bjóði Norðuráli verð til samræmis við það sem er eðlilegt, raunhæft og sanngjarnt. En framkvæmdastjórn Norðuráls og Century virðist ætla að reyna að knýja fram áframhaldandi botnverð. 

Þess vegna róa stjórnendur Norðuráls nú öllum árum að því að reyna að sannfæra fólk um að allt tal um lágt raforkuverð til álvera á Íslandi sé bull. Og framkvæmdastjóri Samáls hefur bersýnilega verið virkjaður í þeim ranga og vonlausa málflutningi Norðuráls.

Botnverð Norðuráls þarf að tilheyra fortíðinni

Það kostulega í þessum málflutningi öllum er að Norðurál er einmitt það álfyrirtækjanna sem er að greiða Landsvirkjun allra lægsta raforkuverðið - af álfyrirtækjunum þremur. Það hefur Ágúst Hafberg alveg látið ónefnt. Þessi staðreynd skiptir miklu máli til að fólk átti sig á ástæðum harðra viðbragða Norðuráls nú um stundir. Þarna eru hagsmunir í húfi sem nema tugum milljarða ISK. Þeir tugir milljarða hafa fram til þessa runnið í vasa hluthafa Century (sem aðallega er hið alræmda hrávörufyrirtæki Glencore).

Nú er tímabært að hluti þessara fjármuna, sem er í reynd mikilvægur hluti auðlindaarðsins sem verður til vegna nýtingar íslensku orkuauðlindanna, renni til Landsvirkjunar. Og þaðan sem arðgreiðslur til íslenska ríkisins og þar með til almennings á Íslandi - sem í áratugi hefur borið sjálfskuldaábyrgð á risafjárfestingum í virkjunum fyrir Norðurál.

Botnverð Norðuráls þarf að tilheyra fortíðinni. Og álver Century hér á Íslandi mun þurfa að greiða ámóta verð og önnur sambærileg álver gera sem starfrækt eru í löndum sem eðlilegt er að við höfum hliðsjón af. Það verð er ekki undir 35 USD/MWst og jafnvel nokkru hærra. Þetta mun auka arðsemi Landsvirkjunar og veitir ekki af. Og það er þess vegna sem tala má um að sumarið sé að renna upp í raforkugeiranum.

Lokaorð

Ég vil að lokum beina til þín eftirfarandi orðum, Pétur.

Maður mótar sér skoðanir á fólki út frá mörgum ólíkum atriðum. Í mínum huga hefurðu löngum haft fagmennsku að leiðarljósi. Ég veit að vísu ekki nákvæmlega af hverju mér finnst það, en ég hef í fjölda ára fylgst með þínum skrifum og yfirleitt þótt þau bera vott um bæði skynsemi og hófsemd. Sem eru kostir sem ég met mikils hjá fólki. Ég vildi að ég gæti sjálfur tamið mér þá hófsemd sem þú hefur oftast sýnt í þínum skrifum.

En það er nú einu sinn svo að þó svo ég áliti þig afar mætan mann, verð ég að minna lesendur á að þú starfar fyrir hagsmunasamtök álfyrirtækjanna. Og skrif þín verða að lesast í því ljósi.

Með góðri kveðju,
Ketill Sigurjónsson.